ΤΟΠΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ (του Διονυσίου Χρ. Κουτσούγερα)

Λέξεις που χάθηκαν ή χάνονται…

Διαβάστε τι σημαίνουν!!

Α

Απόδαυλο: Μισοκαμένο ξύλο

Αλάργα: Μακριά

Απόστασα: Κουράστηκα

Αντάρα: Φασαρία

Αποσπερού: Απόψε το βράδυ

Αποτσούγκρωσε: Άρχισε να κάνει κρύο

Αγκούσεψα: Λαχάνιασα, έσκασα από τη ζέστη.

Άρατος: Έφυγε γρήγορα, εξαφανίστηκε.

Αναχλά: Χωρίς βάθος

Αλωνάρης: Ιούλιος

Αναμπουμπούλα: Αναταραχή, Φασαρία

Αναπιάνω: ανακατεύω το προζύμι με νερό και αλεύρι

Β

Βούκινο: έγινε κάτι γνωστό

Βερβέρισα: Υπέφερα από πόνο ή κρύο

Βολοδέρνει: Κουράζεται χωρίς να κάνει κάτι.

Βλοημένο: Ευλογημένο.

Βρουστιά: Πέρασα από κάπου για λίγο.

Βραστογαλιά: Βραστό γάλα

Γ

Γάνιαξε: Δίψασε πολύ.

Ένα γιούτο: Μια βοήθεια όλοι μαζί.

Γιάκο: Μωρέ τι μου λες.

Γκλάβα: Επιμονή σε κάτι.

Γλάρα: Υγρασία μετά την βροχή ή και η νύστα.

Γιάτρατο: Για κοίτα το.

Γιούκος: Ρούχα τρακαδιασμένα.

Γλήγορα: Γρήγορα.

Γκεζεράω: Περιφέρομαι άσκοπα.

Δ

Δοπά: Εδώ δίπλα

Δεκή: Πιο πέρα

Δρόλαπας: Νερόχιονο.

Διάτανος: Διάβολος

Διακονιάρης: Ζητιάνος

Ε

Έριζα: Πολύ κοντά.

Έσκουξα: Φώναξα

Έντηγια: Νάτη

Ευτούνος: Αυτός

Ευτού: Εκεί

Ζ

Ζάρτιασε: Στρίμωξε

Ζόμπολα: Μικρές πέτρες

Ζα: Ζώα

Ζουπάω: Πιέζω

Ζυγώνω: Πλησιάζω

Ζαλώνω: Φορτώνω

Ζουρλός: Τρελός

Ζγράβα: Ρωγμή

Ζαρμπή: Πείσμα

(συνεχίζεται…το άλλο Σαββατοκύριακο!)

Καλικάντζαροι: Ποιοι είναι και τι θέλουν!

Οι καλικάντζαροι, σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες, ήταν άνθρωποι, «που από την κακή τους μοίρα γίνανε καλλικάντζαροι», ή «γιατί έτυχε να γεννηθούν το Δωδεκαήμερο» (γι’ αυτό οι γυναίκες δεν πρέπει να συλλαμβάνουν ή να γεννούν κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου), ή «γιατί ο παπάς δεν διάβασε σωστά τα γράμματα της βάφτισής τους» (Σίφνος), ή «γιατί πέθαναν τα Χριστούγεννα» ή «γιατί σκοτώθηκαν μοναχοί τους», ή γιατί «ο φύλακας άγγελός τους είναι ελαφρός» και επομένως αδυνατεί να τους προστατεύσει από τα κακά δαιμόνια.

Οι καλικάντζαροι κάθονται όλο το χρόνο στα έγκατα της Γης (στον «Κάτω Κόσμο» και τον «Άδη») και με τσεκούρια προσπαθούν να κόψουν το δέντρο που την κρατάει ή σύμφωνα με άλλη εκδοχή με τα δόντια τους κατατρώγουν τους στύλους που κρατάνε τη Γη. Και όταν η Γη κοντεύει να πέσει, ανεβαίνουν στον πάνω κόσμο την παραμονή των Χριστουγέννων για να μην τους πλακώσει και αρχίζουν να κάνουν τον βίο των ανθρώπων αβίωτο. Όμως ο Χριστός, που εν τω μεταξύ έχει γεννηθεί, ξαναφτιάχνει το δέντρο και όταν οι καλικάντζαροι διωγμένοι από τον αγιασμό των υδάτων επιστρέφουν στα έγκατα της Γης αρχίζουν και πάλι από την αρχή.

Κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου οι καλικάντζαροι παραμονεύουν να βρουν πόρτα ανοιχτή, ή καμιά τρύπα ή καμινάδα σβηστή, για να χωθούν στα σπίτια. Τότε ανακατεύουν τα πράγματα, μαγαρίζουν τις τροφές και χορεύουν έξαλλα, καθότι δεινοί χορευτές. Παρότι η τροφή τους αποτελείται από σαύρες, φίδια, βατράχους, σκουλήκια και ποντικούς, δεν λένε όχι στα σπιτικά εδέσματα, όπως στα λουκάνικα και τις τηγανίτες.

Οι νοικοκυρές για να προστατευτούν κλείνουν νωρίς το σπίτι, δεν σβήνουν το τζάκι, ρίχνουν στις στέγες λουκάνικα, θυμιατίζουν, χαράζουν σταυρούς στις πόρτες και στα αγγεία, όπου φυλάσσονται τρόφιμα, λάδι και κρασί και προκαλούν δυσάρεστες οσμές, τις οποίες απεχθάνονται οι καλικάντζαροι, όπως καίγοντας παλιοτσάρουχα ή αλείφοντας τις εξώπορτες με χαμολιό.

Οι καλικάντζαροι είναι ιδιαιτέρως επικίνδυνοι στην ύπαιθρο, όπου συλλαμβάνουν διαβάτες και χορεύουν μαζί τους μέχρι τελικής πτώσεως. Παραμονεύουν προπαντός στις ρεματιές κοντά στους δρόμους που οδηγούν σε μύλους. Για να μπουν στους μύλους κάνουν διάφορα τεχνάσματα. Κόβουν π.χ. το νερό του αυλακιού. Ο μυλωνάς όμως, που ξέρει, προτιμά να καθυστερήσει και περιμένει ως που να λαλήσει ο τρίτος πετεινός, γιατί τότε οι καλικάντζαροι αναγκάζονται να κρυφτούν. Αν πέσει στα χέρια τους άνθρωπος μπορεί να τους ξεγελάσει λέγοντάς τους ιστορίες και παραμύθια γιατί οι καλικάντζαροι είναι από αφελείς έως πολύ κουτοί.

Οι καλικάντζαροι φεύγουν για τον Κάτω Κόσμο την παραμονή των Φώτων, με τον πρώτο αγιασμό των υδάτων (Πρωτάγιαση). Κατά την αναχώρησή τους τραγουδούν σκωπτικά άσματα, στα οποία όμως διακρίνεται ο τρόμος τους.

Φεύγετε να φεύγουμε,
Έρχεται ο τουρλόπαπας,
Με την αγιαστούρα του,
Και με τη βρεχτούρα του!

 

Προς τους καλικάντζαρους των νεοελληνικών παραδόσεων φαίνεται να αντιστοιχεί ο βαβουτζικάριος των Βυζαντινών, ο οποίος παρουσιαζόταν ομοίως στη διάρκεια του Δωδεκαημέρου, σύμφωνα με τις τότε δοξασίες.

Οι αντιλήψεις για τα δαιμονικά που παρουσιάζονται το Δωδεκαήμερο είναι γνωστές και σε άλλους λαούς, στους οποίους επικρατούν παραδόσεις για λυκάνθρωπους, στρίγγλες, μάγισσες και άλλα όντα, με συμπεριφορά ανάλογη με αυτή των καλικάντζαρων.

Διάφορες ερμηνείες έχουν προταθεί για να εξηγήσουν το πώς προέκυψαν οι λαϊκές δοξασίες για τους καλικάντζαρους. Ο Νικόλαος Πολίτης, ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας, θεωρεί ότι οι δοξασίες και οι παραδόσεις για τους καλικάντζαρους αποτελούν δαιμονοποίηση των μεταμφιεσμένων, κατά την περίοδο του Δωδεκαημέρου, οι οποίοι ήταν ιδιαιτέρως ενοχλητικοί. Επίσης, δέχεται ότι έχουν αναμιχθεί και λαϊκές δοξασίες που αναφέρονται στους λυκάνθρωπους.

Ο βυζαντινολόγος Φαίδων Κουκουλές πιστεύει ότι οι καλικάντζαροι αρχικά σήμαιναν βλαπτικά για τα χωράφια και τα αμπέλια έντομα (κάνθαροι) και ότι με την πάροδο του χρόνου έγινε συμφυρμός των κανθάρων με τους πειρακτικούς μεταμφιεσμένους του Δωδεκαημέρου.

Ο αρχαιολόγος Κωνσταντίνος Ρωμαίος υποστηρίζει ότι οι καλικάντζαροι είναι κυρίως νεκρικοί δαίμονες, επειδή ακριβώς τις μέρες του Δωδεκαημέρου, σύμφωνα με αρχαία ήδη πίστη, εμφανίζονται στη Γη οι ψυχές των πεθαμένων.

Πηγή: www.sansimera.gr

Απόσπασμα από το βιβλίο «Τότε… στα βουνά της Βορείου Ηπείρου (1940-41)» του Στέφανου Ι. Κολλίντζα

*** Οι ανωτέρω σελίδες, αναφέρονται από την 25 έως 31 Ιανουαρίου 1941.

Ο ΤΡΥΓΟΣ (από το αρχείο του αειμνήστου λαογράφου Φίλλιπα Κολλιόπουλου)

Μεγάλο πανηγύρι γινόταν στον τρύγο. Τότε ήσαν πολλά τα αμπέλια τρύγαγε ο κόσμος μια βδομάδα. Έκανε “πράξη” το κοινοτικό συμβούλιο και μπαίναμε όλο το χωριό μια μέρα στον τρύγο. Κουβάλαγαν το μούστο με τα ασκιά από γιδιές. Οι κουβαλητάδες μπροστά στα πουκαμισά τους και τα παντελόνια ήταν γεμάτοι λάσπη-κορυά από τις γιδιές που ανάλυχαν λίγο και φόρτωναν και ξεφόρτωναν στο χωριό.

Στους δρόμους προς τα αμπέλια ήσαν μεγάλες παρελάσεις. Φάλαγγες από ζώα άλλοι πήγαιναν και άλλοι ερχόταν φορτωμένα. Στο αμπέλι υπήρχε βούτα μικρός κάδος ξύλινος που λιώναμε τα σταφύλια ή με το αντί του λάκκου ή με το στουμπιστήρι. Ο γέρο-Λαχανάς εκείνη την ημέρα το έκλεινε το σχολείο για να απολαύσουν τα παιδιά το πανηγύρι του τρύγου διότι την άλλη ημέρα θα το γράφαμε και έκθεση. Όλα αυτά δεν ξεχνιούνται, όποιος τελείωνε πρώτα βοήθαγε το συγγενή του, το γείτονα, το φίλο, το κουμπάρο.

Το καλύτερο θέαμα στον τρύγο ήταν το βράδυ, πολλοί κοιμόταν στα αμπέλια άναβαν φωτιές που λαμποκόπαγε το δραγασιό. Τον τελευταίο δρόμο αυτοί που φεύγαν για το χωριό οι γυναίκες βαστάγαν στα χέρια τους, τις κρεμαστάρες τα καλύτερα σταφύλια και διαλεχτά σταφύλια φιλέρια, ροδίτες, αλεπούδες και ασπρούδες τα κρέμαγαν στα χαγιάτια και στα ταβάνια των σπιτιών και τρώγανε έως του Αγίου Φιλίππου και ακόμα. Το καλύτερο έδεσμα στον τρύγο ήταν η ρέγγα την έλεγαν και σκουράντζο. Άναβαν φωτιά με αγκάθια και τις καπσαλίζαν και μοσχοβολούσε ο τόπος.

Την πρώτη μέρα πιάναν τις άκρες οι κυνηγοί, φώλιαζαν πολλοί λαγοί στα αμπέλια και το ντουφεκίδι με την Δημητσανήτικη μπαρούτι πήγαινε καπνός, σωστός πόλεμος. Οι γέροι γραδέρναν τα κρασιά, πρακτικώς άμα κόλλαγε ο μούστος στα χέρια είχε βαθμούς. Άλλοι γέμιζαν ένα τσουκάλι μούστο και ρίχναν ένα φρέσκο αυγό μέσα όπως το γεννάει η κότα. Όταν το αυγό στεκόταν πάνω το κρασί είχε βαθμούς όταν βούλιαζε ήταν αδύνατο. Της Βλαχέρνας το δραγασιό βγάζει το καλύτερο κρασί άρωμα γιατί έχει ποικιλία σταφυλιών έχουν καλούς βαθμούς. Συντηρούνται σε υπόγεια άνευ χημικών φαρμάκων και το πίνεις ευχαρίστως χωρίς να σου κουδουνίσει το κεφάλι.

Στο τέλος οι γυναίκες βάσταγαν μούστο για πετιμέζι και για μουσταλευριά, που ρίχνανε μέσα στο χυλό τις βουλιές, μυγδαλοκάρυδα και τσαπελόσυκα τα λεγόμενα φουντούκια. Το πετιμέζι βρισκόταν χρονικώς για τις τηγανίτες, για το πότζι με το τσίπουρο και για το τσουκαλόκαυτο κρασί. Τώρα ο τρύγος έχασε την παλιά του αίγλη, δεν αισθάνεσαι τίποτα ούτε σου προξενεί καμιά εντύπωση. Σε λίγες μέρες αφού σπιρταριζώσαν τα τσίπουρα στην κάδη, έστεναν τα καζάνια και βγάζαμε το τσίπουρο. Εκεί γινόταν δοκιμές από τους “ειδικούς” να ιδούνε τίνος είναι δυνατότερο το ούζο και φεύγαν στουπί!!

Ράλλυ Ακρόπολις, Ιστορικές αναμνήσεις!

Το Ράλλυ Ακρόπολις είναι ένας από τους παλαιότερους και σημαντικότερους αγώνες αυτοκινήτου. Ξεκίνησε να διοργανώνεται από την ΕΛΠΑ ΤΟ 1951 και πλέον αποτελεί μέρος του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος Ράλλυ (WRC). Θεωρείται από τα πιο απαιτητικά και ανταγωνιστικά Ράλλυ του πρωταθλήματος.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 το Ράλλυ Ακρόπολις περνούσε από την περιοχή μας και μάλιστα στην Διακλάδωση 111 και στον Άγιο Νικόλα είχαν το σέρβις και ανεφοδιασμό των οχημάτων. Στην Διακλάδωση 111 και στην εκκλησία του Άγιο Νικόλα, μαζευόντουσαν πολλοί από όλα τα χωριά, αφού σταματούσαν εκεί τα αγωνιζόμενα οχήματα για ανεφοδιασμό!

Είχαν περάσει σπουδαίοι οδηγοί, όπως ο Στιγκ Μπλόμκβιστ, η Μισέλ Μουτόν, ο Χάνου Μίκολα, ο Άρι Βάτανεν, ο Τίμο Σάλονεν, ο Μίκι Μπιαζιόν, ο Μάρκου Άλεν, ο Γιούχα Κάνκουνεν, ο Μιχάλης Μοσχούς, ο Στρατισσίνο, κ.α.

Σήμερα με αφορμή την έναρξη του 70ου ΡΑΛΛΥ ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ, το vlaxerna.gr σας παρουσιάζει φωτογραφικό υλικό από την εποχή που τα οχήματα περνούσαν από την περιοχή μας! Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο Σταύρου (Στηβ) Δ. Μεγρέμη, τον οποίο και ευχαριστούμε!

Γιώργος Μοσχούς

Μισέλ Μουτόν

Οι επαγγελματίες της Βλαχέρνας και των γειτονικών χωριών το 1935!

Παρακάτω διαβάζουμε την κατάσταση με τους επαγγελματίες της Βλαχέρνας και των γειτονικών χωριών το 1935 όπως αυτοί δημοσιεύθηκαν στον ΟΔΗΓΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1934 & 1935 της εκδοτικής εταιρίας Ν. ΙΓΓΛΕΣΗΣ & ΣΙΑ.

ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΙΑΣ ΤΟ ΒΡΑΔΥ!

Το βράδυ της Αποκριάς την εποχή εκείνη απόκρευαν μαζί, δύο-τρεις οικογένειες συγγενικές. Τα φαγητά ήσαν λογής-λογής: κοτόπουλο με χυλοπίτες, βεργάδι, στιφάδο, χοιρινό κι άλλα επιδόρπια. Τότε τραπέζια ήσαν οι Σοφράδες, χαμηλά και καθίσματα χαμηλά σκαμνιά, τα προσκέφαλα άλλα γεμάτα άχυρα ή πούσια και άλλα με κοζιά απόκρευαν στο παραγώνι, διότι σπανίως υπήρχε κρεβάτι τότε, ενώ στο τζάκι έδερνε η φωτιά .

Μετά το φαγητό ψένανε τυρί στα κάρβουνα για να καεί ο Λύκος.

Έβαζαν και αυγά στη σπούρνη με τη μύτη προς τα πάνω. Αυτού που ίδρωνε το αυγό αν ήταν νέος ή νέα πλησίαζε η παντρειά. Στο σοφρά έδιναν και έπαιρναν τα τσουγκρίσματα με το κοκκινέλι κι ευχώσαν Καλή Σαρακοστή και συχωράγανε τις ψυχές. Ξέχασα, στο κάθε αυγό μελέταγαν και το άτομο κι ήξερε ο καθένας το δικό του. Αν ίδρωνε των γερόντων το αυγό σήμαινε ευτυχία και πλούτη θα πέσουν στο σπίτι. Αν έσκαγε κάνα αυγό λέγανε το σκάσε ο διάβολος. Επακολουθούσε γλέντι τρικούβερτο ακόμα και χορός και σαν πλησίαζαν τα μεσάνυχτα το τελευταίο έδεσμα ήταν οι νεροχυλοπίτες στραγγιχτές τσιγουρισμένες με γουρναλοιφή και με γαρνιτούρα μυτζήθρας.

*** από τις σημειώσεις του αειμνήστου λαογράφου Φίλιππα Στ. Κολιόπουλου.

Σημαντική ερευνητική εργασία με θέμα την εξέλιξη των οικισμών (μέσα σε 4 αιώνες) του δήμου Τρίπολης!

Η οικιστική, πληθυσμιακή και διοικητική ιστορία της γεωγραφικής περιοχής του Δήμου της Τρίπολης από τον 17ο έως τον 21ο αιώνα αποτέλεσε το αντικείμενο εργασίας που πραγματοποίησε το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών με τη συνδρομή του Ιδρύματος Μιχαήλ Ν. Στασινόπουλος-Βιοχάλκο.

Η έκταση που καταλαμβάνει ο σημερινός Δήμος της Τρίπολης ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με το βενετικό τερριτόριο της Τριπολιτσάς, το ομώνυμο βιλαέτι των χρόνων της οθωμανικής κυριαρχίας, την επαρχία Τρίπολης την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης και την επαρχία Μαντινείας από την ίδρυση του ελληνικού κράτους και έπειτα. Στα όρια του σύγχρονου δήμου καταγράφονται σήμερα 105 οικισμοί και 5 μοναστήρια. Πρόκειται για έναν αριθμό ελαφρώς μεγαλύτερο από την αντίστοιχη καταγραφή που διαθέτουμε, για παράδειγμα από τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Με το πέρασμα του χρόνου, οικισμοί που καταγράφονταν ξεχωριστά ενσωματώθηκαν στον αστικό ιστό της Τρίπολης, ορισμένοι νέοι δημιουργήθηκαν και άλλοι καταργήθηκαν με διοικητικές πράξεις ή εγκαταλείφθηκαν από τους κατοίκους τους. Γεγονός παραμένει, ότι στην περιοχή του Δήμου της Τρίπολης το οικιστικό πλέγμα παρουσιάζει αξιοσημείωτη αντοχή για το διάστημα των τελευταίων τεσσάρων αιώνων.

Οι ερευνητικοί άξονες του έργου υπήρξαν:

-η χαρτογραφική αποτύπωση του συνόλου των οικισμών που καταγράφονται στις πηγές.

-η αποτύπωση της οικιστικής συγκρότησης και εξέλιξης της περιοχής.

-η αποτύπωση των πληθυσμιακών μεταβολών που πραγματοποιήθηκαν.

-η ανάδειξη ιστορικών περιγραφών-αφηγήσεων για τους οικισμούς ή για ειδικότερα θέματα που σχετίζονται με αυτούς.

Απαραίτητη μεθοδολογική προϋπόθεση για την υλοποίηση του έργου αποτέλεσε η ταύτιση και χαρτογράφηση του συνόλου των οικισμών της περιοχής. Στην κατεύθυνση αυτή αξιοποιήθηκαν προγενέστερες έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, όπως η βάση δεδομένων «Μετονομασίες Οικισμών της Ελλάδας 19ος – 21ος αιώνας», και η ψηφιακή εφαρμογή «Το οικιστικό πλέγμα της Πελοποννήσου στα χρόνια της Επανάστασης».

Η υλοποίηση των ερευνητικών αξόνων επιτεύχθηκε μετά από συστηματική επεξεργασία πληθώρας ιστορικών πηγών: καταμετρήσεις και απογραφές πληθυσμού πριν και μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους αντίστοιχα, αφηγηματικές πηγές, τοπικές εφημερίδες και τέλος πηγές γεωγραφικών και χωρικών δεδομένων.

ΠΑΤΗΣΤΕ ΕΔΩ

και δείτε την εξαιρετική εργασία και τα συμπεράσματά της.

Βλαχέρνα Αρκαδίας:

Παλαιότερη Ονομασία Μπεζενίκος

Έτος Μετονομασίας ΦΕΚ 179/1927

Υψόμετρο 849 μ.

Διοικητική Υπαγωγή:

Τοπική Κοινότητα Βλαχέρνης (01/01/2011 – )

Δημοτικό Διαμέρισμα Βλαχέρνης (01/01/1999 – 31/12/2010)

Κοινότητα Βλαχέρνης (30/08/1927 – 31/12/1998)

Κοινότητα Μπεζενίκου (24/03/1914 – 29/08/1927)

Δήμος Ορχομενού (28/12/1836 – 23/03/1914)

Δήμος Νάσων (12/05/1835 – 27/12/1836)

 

Προστατιστικές μαρτυρίες για τον πληθυσμό:

Χρονολογία Καταγραφής	Όνομα στην Πηγή	Αριθμός Οικογενειών	Συνολικός Πληθυσμός	Πηγή
1460-1463	Bejenik	49		Liakopoulos, Early Ottoman Peloponnese, 253-255
1583	Bezeniki	109		Balta, Population, 178-180
1700	Besegnicò	18	70	Παναγιωτόπουλος, Πληθυσμός, 243-244
1716	Bezenik	23		Balta, Population, 183-185
1828	Mπεζενίκο (επάνω και κάτω, ή αλλιώς παλαιό και νέο)	26	74	ΓΑΚ, Βλαχογιάννη Γ’ / Ρήγα Παλαμήδη 1/1
1828-1830	Μπεζενίκο	25	108	Αρχείον Καποδίστρια, 125-127
ca.1830	Bézéniko	26	117	Bory, Expedition, 92-93
1844	Μπεζενίκος		215	Σταματάκης, Πίναξ Χωρογραφικός, 67-70
1851	Μπεζενίκος	39	242	Ραγκαβής, Ελληνικά, β΄, 712-718

 

Εξέλιξη πληθυσμού Βλαχέρνας από το έτος 1879 έως το έτος 2011:

 

πηγή: www.settlements-tripolis.gr/the-project

Υποβρύχιο «Τρίτων» (Υ-5): Η 15η πολεμική περιπολία και το τέλος του Β.Π. Υ/Β Τρίτων.

Το Τρίτων (Υ5) (τύπου Πρωτεύς) υπήρξε ένα από τα έξι υποβρύχια του Ελληνικού βασιλικού πολεμικού ναυτικού κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το Τρίτων παραγγέλθηκε από την Ελληνική κυβέρνηση στη Γαλλία το 1927 μαζί με άλλα τρία όμοιου τύπου υποβρύχια, τα Γλαύκος ΙΙ, Νηρεύς Ι και Πρωτεύς Ι. Ναυπηγήθηκε μεταξύ 1927–1930 στα ναυπηγεία Ateliers & Chantiers de la Loire στη Ναντ, καθελκύστηκε στις 4 Απριλίου 1928, παραλήφθηκε την 1 Δεκεμβρίου 1930 και εντάχθηκε στο Ελληνικό βασιλικό πολεμικό ναυτικό με τον κωδικό “Y5”.

Το Τρίτων (Υ5) όπως και τα υπόλοιπα υποβρύχια του τύπου Πρωτεύς είχε διαστάσεις 68,6 x 5,7 x 4,1 μέτρα και εκτόπισμα 790 τόνων (ή 960 τόνων εν καταδύσει), εκινείτο δε με δυο προπέλες. Το σύστημα πρόωσης αποτελείτο από 2 κινητήρες Diesel, τύπου Sulzer, ισχύος 1.420 nhp για κίνηση στην επιφάνεια και 2 ηλεκτροκινητήρες ισχύος 1.200 nhp για κίνηση εν καταδύσει. Το σκάφος επανδρωνόταν από πλήρωμα 41 ανδρών. Ο οπλισμός του αποτελείτο από 8 τορπιλοσωλήνες των 533 χιλ. (6 στην πλώρη και 2 στην πρύμνη), 1 πυροβόλο των 100 χιλ. και 1 πολυβόλο των 40 χιλ. Το Υ/Β Τρίτων, όπως και τα υπόλοιπα πέντε υποβρύχια του στόλου, είχε υπερβεί το όριο της επιχειρησιακής του δράσης, τα 10 έτη σύμφωνα με τον κατασκευαστή του, παρέμενε όμως σε υπηρεσία λόγω του ότι ο παροπλισμός του είχε κριθεί αδύνατος καθώς δεν υπήρχε δυνατότητα προμήθειας νέων σκαφών.

Με την έναρξη του ελληνοïταλικού πολέμου το ΤΡΙΤΩΝ μαζί με τα υπόλοιπα υποβρύχια του ελληνικού στόλου -εκτός του ΓΛΑΥΚΟΣ το οποίο βρισκόταν σε συνεχή επισκευή- άρχισε τις πολεμικές τους περιπολίες στο Ιόνιο Πέλαγος και στην Αδριατική. Σύμφωνα με το πολεμικό σχέδιο του Γ.Ε.Ν. δυο εκ των έξι υποβρυχίων (ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ, ΝΗΡΕΥΣ) τέθηκαν στη διάθεση της Ν.Α.Π./1, με κύριο στόχο την αποτροπή πιθανής απόβασης ιταλικών στρατευμάτων στα νησιά του Ιονίου και τη δυτική Ελλάδα ενώ άλλα δυο (ΚΑΤΣΩΝΗΣ, ΤΡΙΤΩΝ) τέθηκαν υπό των άμεσων διαταγών του Α.Σ.

Η 15η πολεμική περιπολία και το τέλος του Β.Π. Υ/Β Τρίτων

“Τότε… στα βουνά της Βορείου Ηπείρου (1940-41)”

Ο Δασονόμος Στέφανος Ι. Κολλίτζας γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Βλαχέρνα. Ο πόλεμος με τους Ιταλούς στα Ελληνο-Αλβανικά σύνορα είχε αρχίσει και οι νικηφόρες μάχες είχαν οδηγήσει τον ηρωικό στρατό μας στα χιονισμένα βουνά της Βορείου Ηπείρου, όταν στις 27 Δεκεμβρίου 1940 κλήθηκε σε επιστράτευση και η κλάση του 1927 και μαζί μ΄  αυτήν ο Στέφανος Ι. Κολλίντζας, που εκείνο τον καιρό υπηρετούσε στο δασικό τμήμα Κερατέας. Κατά τη συμμετοχή του στην πρώτη γραμμή του μετώπου στο ηρωικό εκείνο έπος κρατούσε ημερολόγιο, που τον βοήθησε στην καταγραφή των εμπειριών του και των προσωπικών του βιωμάτων από την ημέρα της στράτευσής του μέχρι τη λήξη του πολέμου.

Πενήντα πέντε χρόνια αργότερα εκδίδεται το βιβλίο του με τίτλο:

«Τότε… στα βουνά της Βορείου Ηπείρου (1940-41)»

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ)

Με αφορμή την φετινή επέτειο του ΟΧΙ, για να τιμήσουμε την εποποιία και θυσία του Ελληνικού έθνους, δημοσιεύονται επεξεργασμένα αποσπάσματα από την αυθεντική καταγραφή – μαρτυρία του πολεμιστή του Βορειοηπειρωτικού Έπους Στέφανου Ι. Κολλίντζα, που δόξασε και την Πατρίδα και τη γενέτειρά του τη Βλαχέρνα.

[…] «Στις 2 τη νύχτα άρχισε η εκκίνηση κατάληψης της ισχυρά οχυρωμένης κορυφογραμμής του όρους Δόντι, που δέσποζε σ’ όλη την πεδιάδα του Αργυροκάστρου και από την άλλη μεριά στα γύρω υψώματα του Αώου, όπου συνάπτονταν σφοδρές μάχες και ήταν σημαντικότατη πολεμική θέση για τους Ιταλούς. Η ανάβαση ήταν πολύ δύσκολη, το έδαφος απότομο, το χιόνι παγωμένο και ολισθηρό. Σχηματίσαμε αλυσίδα ανεβήκαμε στην κορυφή και μετά από αγωνιώδη προσπάθεια φτάσαμε στα χαρακώματα. Πριν ξημερώσει, το πυροβολικό μας έβαλε καταιγιστικά στα Ιταλικά χαρακώματα, που αντέδρασαν με την ίδια ορμή. Με το χάραμα η σάλπιγγες σήμαναν «Προχωρείτε!»

Ξεπετάχτηκαν από τα χιόνια οι φαντάροι μας και με εφ’ όπλου λόγχη φωνάζοντας «Αέρα!» όρμησαν προς τα Ιταλικά χαρακώματα, τα οποία είχε καθηλώσει το πυροβολικό μας. Ο 3ος λόχος θα βάδιζε στην αριστερή πλευρά του υψώματος προς τον Δρίνον για να πλαγιοβάλει το οχυρό ύψωμα του Τσιάνο και να διασπάσει τα συρματοπλέγματα και να το καταλάβει για να εξουθενώσει την αριστερή πλευρά του μετώπου. Εμείς προχωρούσαμε και φθάνοντας πάνω από το ύψωμα Τσιάνο, βρεθήκαμε προ του εξής θεάματος: οι δικοί μας είχαν πέσει μέσα στο οχυρό εκ των όπισθεν και οι Ιταλοί βγήκαν μαχόμενοι σώμα με σώμα. Τα ιταλικά όπλα είχαν σωπάσει λόγω αυτής της σώμα προς σώμα εμπλοκής. Ένας λοχίας του λόχου μας ονόματι Καναβός χτυπούσε συνεχώς με το αυτόματο κατά των Ιταλών μουστωμένος προφανώς από τη μάχη. Ακούσαμε μια δυνατή φωνή: «Καναβέ καλύψου, πέσε κάτω Κανα..» και ένα βλήμα τον χτύπησε στο μέτωπο. Ο ηρωικά μαχόμενος εκείνος λοχίας έκαμε μια στροφή και ξάπλωσε στο έδαφος… Τέτοιου είδους ήρωες υπήρξαν πολλοί στις μάχες τούτες. Αιωνία τους η μνήμη! Οι εναπομείναντες Ιταλοί ύψωσαν τα χέρια και παραδόθηκαν.

Περάσαμε το πεδίο μάχης και πλησιάσαμε το χωριό Λέκι. Ξαφνικά δεχθήκαμε ομοβροντίες από το απέναντί μας Τεπελένι. Πέσαμε στο έδαφος να καλυφθούμε. Τα βλήματα σύριζαν και έσπαγαν στις πέτρες. Πήραμε εντολή και αποσυρθήκαμε στο καταληφθέν οχυρό, όπου οι στρατιώτες μας κρατούσαν τους Ιταλούς αιχμαλώτους για να μην τους χτυπούν τα απέναντι Ιταλικά φυλάκια, ώσπου να τους πάρουν το πολεμικό υλικό. Ένας δικός μας ξεχώρισε από το πλέγμα αυτό και ανηφορίζοντας μας φώναξε: «Είμαι ο Ανθ/στής Μαυρομάτης, έρχομαι ως σύνδεσμος του…» και ένα εχθρικό βλήμα έσκασε δίπλα του και τον διέλυσε τελείως…

Μέσω της χαράδρας καταφύγαμε στην αρχική μας θέση. Ο εχθρός μας σφυροκοπούσε αδιάκοπα με σφοδρότητα και μανία. Τη νύχτα μας έφεραν τρόφιμα και εφόδια. Κατά τη διανομή ένας όλμος έσκασε και σκότωσε τρεις στρατιώτες και τραυμάτισε εννέα. Το τι ακολούθησε είναι ανώτερο πάσης περιγραφής. Κλαυθμός και οδυρμός, ιδιαίτερα εκείνων, που είχαν τραυματιστεί θανάσιμα. Ένας απ’ αυτούς ξέσπασε σε τέτοια συγκινητικά μοιρολόγια, που και οι πέτρες ακόμα δάκρυσαν. Έπαιρνε η χαράδρα τη φωνή του, την τριγύριζε στα βράχια και την επέστρεφε σαν απόηχο πιο οδυνηρή, πιο πένθιμη και πιο λυπητερή. Μα η φωνή σιγά-σιγά αδυνάτιζε και εντός ολίγου έπαυσε για πάντα να ακούγεται. Αιωνία σας η μνήμη αθάνατοι ήρωες…

Επιδέσαμε τα τραύματα των συντρόφων μου και φροντίσαμε ολονυχτίς να μεταφερθούν στο Λάμποβο. Ο εχθρός αύξανε τη σφοδρότητα των όπλων και καταλάβαμε ότι ετοιμάζουν αντεπίθεση. Το βουνό μεταβλήθηκε σε τόπος πυρός και σιδήρου. Μέσα σ αυτό το καμίνι συρθήκαμε και καταλάβαμε θέσεις στην άκρη της ράχης. Κάποια στιγμή, αφού ο εχθρός πίστεψε ότι είχε ισοπεδώσει τα πάντα και νομίζοντας ότι δεν υπάρχει πλέον ψυχή, διέταξε αντεπίθεση με ένα τάγμα στρατού, που σίγουροι για την ανυπαρξία μας, ξεχύθηκαν με ορμή προς το μέρος μας. Τι απογοήτευση όμως, τους κατάλαβε όταν πλησίασαν και αιφνιδίως άκουσαν τα ελληνικά όπλα να κτυπούν επιτυχώς και να τους θερίζουν. Αμέσως διετάχθη οπισθοχώρηση των διασωθέντων.

Μετά την οικτρή τους αποτυχία οι Ιταλοί διατάχθηκαν να σφυροκοπήσουν ανηλεώς τις θέσεις μας. Το τι επακολούθησε είναι τελείως αδιανόητο. Ομοβροντίες ταυτόχρονα όλων των όπλων διέσχιζαν τους αιθέρες και έσπαζαν στο μέτωπο μας αδιάκοπα. Το βουνό καιγόταν κυριολεκτικά. Βρισκόμουν ξαπλωμένος στο έδαφος κοντά σε ένα ρίζωμα με το δεξιό μάγουλο εφαπτόμενο της πέτρας, που μόλις μου κάλυπτε το κράνος. Ένα βλήμα έσκασε πάνω σ αυτή την πέτρα. Ήταν τόσο μεγάλος ο κρότος που νόμιζα ότι διαλύθηκα. Συνήλθα και είδα τους νοσοκόμους που μου επέδεναν τα τραύματα, αφού είχε κάπως κοπάσει η καταιγίδα της μάχης. Ευτυχώς δεν ήταν σοβαρά. Μου είπαν ότι είχαμε 10 νεκρούς και 40 τραυματίες κάπως βαριά.

Αυτό κράτησε για μερικές ημέρες. Ένα μεσημέρι, κατόπιν ισχυρού βομβαρδισμού, ένας στρατιώτης τραυματίστηκε πολύ σοβαρά μέσα στη χαράδρα που χώριζε τα δύο αντερίσματα των αντιπάλων και φώναζε απελπισμένα: «Αδέρφια, Έλληνες, ελάτε πάρτε με» Κάθε απόπειρα όμως, καθόδου προς τη χαράδρα για βοήθεια, σήμαινε βέβαιο θάνατο. Σιγά σιγά η φωνή του τραυματία αδυνάτιζε, ώσπου σταμάτησε τελείως… Τι θέαμα θλιβερό, τι άκουσμα φρικτό… Ο συνάδελφός σου να ψυχορραγεί και να μη είσαι σε θέση να του προσφέρεις βοήθεια.

Επιμέλεια: Γιώργος Ι. Καρούντζος