Αρχείο για Ιστορικά

ΟΙ ΑΠΟΚΡΙΕΣ μιας άλλης εποχής (του αειμνήστου Λαογράφου Φίλιππα Κολλιόπουλου)

Κυριακή, 14 Μαρτίου, 2021 στις 10:45πμ | Κατηγορία: Ιστορικά | Ν.Δ.Κ.

Τις Απόκριες γινόταν το μεγαλύτερο ξεφάντωμα στο χωριό. Στην Μεσιανή βρύση ήταν και η πλατεία του παλιού χωριού βαράγανε δύο ορχήστρες με τα όργανα της εποχής: Νταούλι, πίπιζα και καραμούζα. Ο Θοδωρής ο Ντόκος πίπιζα και ο αδελφός του ο Φουσκοπέτσης νταούλι.

Η ψιλομαρίδα ήταν κουρνιασμένη πάνω στην καμάρα της βρύσης για την θέα. Δεν υπάρχει σήμερα πουθενά τέτοια βρύση με την μεγαλοπρέπεια που είχε αυτή η βρύση με τα σκαλιστά αγκωνάρια της, με την σκαλιστή φάτσα της, με τις ζαλώστρες της, με τις πλύστρες της, με τις δύο μεγάλες μαρμαρένιες κορίτους της και τα δυο ντουλάπια της. Ήταν μεγάλο λάθος το γκρέμισμά της.

Ο Ντοκοθοδωρής και ο αδερφός του ο Μήτσος ήσαν, σαν οργανοπαίχτες, μεγάλη φίρμα της εποχής. Την εκμετάλλευση της πλατείας την είχε το Λαϊκό καφενείο του Τρύφωνα του Σκασίλα. Τότε δούλευε το κατοστάρι με το κρασί, καμιά μαστίχα και λουκούμια.

Χόρευαν γέροι με τις λουλακάτες πουκαμίσες, ζωσμένοι τα σιλάχια στολισμένα με μυρσίνες καλαματιανές, με τις φουντωτές γιορτινές πίγκες¹ τους, με τις σκάλτσες και τις μαύρες γονατάρες τους. Τα ωραία χαριτωμένα σταυρωτά τους και τα μπαρέζια τα κόκκινα και τα καφετιά. Σε έπαιρνε μια χαρά. Πολλοί γέροι φόραγαν και φουστανέλες και οι νέοι επίσης ατσαλάκωτοι με τις ίδιες στολές, ενώ λίγοι νέοι φορούσαν ευρωπαϊκά ρούχα.

Οι γριές με τα μακριά αλατζένια² φουστάνια τους, με τους χαρμπαλάδες³ που ήταν γρανιτουρισμένοι με ταμπέλες, με τις ωραίες μπόλκες⁴ και τις όμορφες μπελερίνες⁵, τα ζαχαριά και τα κανελιά μαντήλια με τα κλαριά. Τα ζαχαριά τα λουλάκωναν με λουλάκι.

Οι νέοι με τις φουστανέλες και τα φέσια με τις γαλάζιες φούντες και τα κορίτσια ντυμένα αμαλίες με τα παπάζια⁶ τους, τα ασημοζούναρα στο λαιμό τους που ακτινοβολούσαν και τα φλωριά στο μέτωπό τους άστραφταν.

Χόρευαν τα νιάτα και τα γηρατειά αντάμα και τσούγκριζαν τα ποτήρια με το κοκκινέλι του Σκασίλα. Οι χαλκωματένιες και τρύπιες πενταροδεκάρες πέφτανε σαν βροχή στα όργανα και τόσο μερακλωνόταν ο γερο-Θοδωρής με την πίπιζα φούσκωνε τα μάγουλα και τα μάτια του πεταγόσανε σαν του βατράχου. Του κόλλαγαν και δεκάρες στο κούτελο με φτύμα κι έκανε πίσω το κεφάλι του να μην πέσουν. Ο δε Φουσκοπέτσης βημάτιζε δίπλα σε αυτόν που χόρευε βαρώντας το νταούλι ρυθμικά.

Ξάφνου βλέπω τον Γιώργη τον Ντόκο τον μοναχογιό και κανακάρη του γερο-Θοδωρή μάζευε τις δεκάρες και άλλες έριχνε στο πιάτο και άλλες κρυφά έριχνε στην τσέπη του και τα παπούτσια του. Αντιληφθείς ο Φουσκοπέτσης την “κλεψιά” του κοπάνησε δύο-τρεις με το νταουλόξυλο στο κούκουρο⁷ κι ευθύς πετάχτηκαν όλοι. Ο μικρός Γιώργης έφυγε κλαίγοντας από τους πόνους και στάθηκε στο Παλιοχώρι. Που να πλησιάσει πάλι στην ορχήστρα· έβλεπε τον Φουσκοπέτση και τον έκοβε κρύος ιδρώτας. Ο χορός και τα γλέντια τελείωναν το βράδυ και πήγαιναν ν’ αποκρέψουν.

Τα παιδαρέλια έπαιζαν τις αμάντζες και όποια παρέα κι αν κέρδιζε πήγαιναν όλοι μαζί στα σπίτια των χαμένων τρωγόπιναν και γλεντοκοπούσαν κι απ’ το τηγάνι έβγαιναν ζεστές τηγανίτες.

Στον πλάτανο του Βρέντα στο μαγαζί του Ζηντάρη βάραγε καραμούντζα ο Νικολάτσης ο Τσαρουχάς και ο Γιώργης ο Κατσούλης (ο Τζιωβίνης) νταούλι. Εκεί ήταν το Τσαρουχέϊκο συνάφι, Κατσουλέοι και διάφοροι τσοπάνηδες. Δούλευε το κατοστάρι με το κρασί και η οκά αλλά υπήρχε κέφι και καλαμπούρι.

Στις 1:00 με 2:00 η ώρα το απόγευμα σταματούσε ο χορός για λίγο. Τότε άρχιζαν να ξαναφαίνουν και να ξεφαντώνουν οι μασκαράδες από διάφορα σημεία κι άρχιζαν οχλαγωγίες, γέλια και λαχτάρες. Οι θαμώνες του καφενείου βγήκαν κι αυτοί έξω να ιδούν τι τρέχει , μήπως μάλωσαν στο χορό. Και είδαν κι αυτοί έκπληκτοι το σινάφι των μασκαράδων: ένας ήταν ντυμένος Παπάς και λιβάνιζε τον κόσμο με στάχτη που είχε σε έναν τορβά.

Άλλος ήταν ντυμένος Γιατρός, Νύφη, γαμπρός όπου επακολουθούσε η λιποθυμία της νύφης, εκεί είχε το μεγαλύτερο καλαμπούρι όταν επενέβαινε ο γιατρός με μια παλιοτσάντα γεμάτη γιδοκοπριές για χάπια. Ένας ήταν ντυμένος χωροφύλακας κρατώντας στο χέρι μια βίτσα να μην πλησιάζει ο κόσμος που ήταν πράγματι λαοπλημμύρα και μετά την αναγνώριση των μασκαράδων επακολουθούσαν στέψεις κι άλλα διάφορα κόλπα. Ξανάφανε άλλο σινάφι ο ένας ήταν ντυμένος αρκούδα κι ο άλλος αρκουδιάρης βαρούσε ντέφι έναν ταβά και χόρευε η Αρκούδα κάνοντας διάφορα νούμερα. Μερικοί πέφτανε κάτω να τους πατήσει η αρκούδα για να μην τους πονάει η μέση τους.

Αφού χόρεψαν όλοι μαζί διαλύθηκε ο χορός για τη βραδινή Αποκριά γιατί άρχισε να νυχτώνει.

Το βράδυ της Αποκριάς την εποχή εκείνη απόκρευαν μαζί, δύο-τρεις οικογένειες συγγενικές. Τα φαγητά ήσαν λογής-λογής: κοτόπουλο με χυλοπίτες, βεργάδι, στιφάδο, χοιρινό κι άλλα επιδόρπια. Τότε τραπέζια ήσαν οι Σοφράδες, χαμηλά και καθίσματα χαμηλά σκαμνιά, τα προσκέφαλα άλλα γεμάτα άχυρα ή πούσια και άλλα με κοζιά απόκρευαν στο παραγώνι, διότι σπανίως υπήρχε κρεβάτι τότε, ενώ στο τζάκι έδερνε η φωτιά .

Μετά το φαγητό ψένανε τυρί στα κάρβουνα για να καεί ο Λύκος.

Έβαζαν και αυγά στη σπούρνη με τη μύτη προς τα πάνω. Αυτού που ίδρωνε το αυγό αν ήταν νέος ή νέα πλησίαζε η παντρειά. Στο σοφρά έδιναν και έπαιρναν τα τσουγκρίσματα με το κοκκινέλι κι ευχώσαν Καλή Σαρακοστή και συχωράγανε τις ψυχές. Ξέχασα, στο κάθε αυγό μελέταγαν και το άτομο κι ήξερε ο καθένας το δικό του. Αν ίδρωνε των γερόντων το αυγό σήμαινε ευτυχία και πλούτη θα πέσουν στο σπίτι. Αν έσκαγε κάνα αυγό λέγανε το σκάσε ο διάβολος. Επακολουθούσε γλέντι τρικούβερτο ακόμα και χορός και σαν πλησίαζαν τα μεσάνυχτα το τελευταίο έδεσμα ήταν οι νεροχυλοπίτες στραγγιχτές τσιγουρισμένες με γουρναλοιφή και με γαρνιτούρα μυτζήθρας.

Με αυτά τελείωνε η Αποκριά.

ΚΑΘΑΡΗ ΔΕΥΤΕΡΑ

Την Καθαρή Δευτέρα ήσαν τα κούλουμπα, το γλέντι γινόταν στις γειτονιές. Φτιάχνανε μπουγάτσα στη θράκα κι αυτά που είχαν ζυμώσει βγάζανε λαγάνες. Όταν βγάζανε την μπουγάτσα αφού είχε ψηθεί την άφηναν να κρυώσει λίγο. Τα παιδιά όμως λιγούριαζαν και για να τα καρτερέσει η μάνα τους έλεγε: αφήστε να πάει η ψυχή της στο χωράφι και θα την κόψουμε. Σε λίγη ώρα πάλι τα παιδιά λιγούριαζαν και πάλι η μάνα τους έλεγε: αφήστε να πάει και στο αμπέλι (η ψυχή της), ώσπου η μπουγάτσα κρύωνε λίγο και την τεμάχιζαν με το χέρι κομμάτια στο τραπέζι και τρώγανε όλοι μαζί. Οι μεγαλύτεροι πίνανε κρασί ξεροσφύρι πρώτα αλατίζοντας κάνα κρεμμύδι ή τσιμπώντας καμιά ελιά.

Τα εδέσματα της Δευτέρας ήσαν κρεμμύδια που τα λέγανε και περιστέρια, τα στούμπαγαν στο γόνα ή στο τραπέζι και τα στύβανε να φύγει η καούρα. Και τ’ αλάτιζαν με ριγανάλατο. Αλλά εδέσματα ήσαν τα καρδάματα, οι ελιές κι ο χαλβάς.

Όλη την καθαρή βδομάδα ο κόσμος νήστευε δεν τρώγανε ούτε λάδι. Οι κοπέλες φτιάχνανε την αρμυροκουλούρα κι αφού την τρώγανε όλη την ημέρα δεν έπιναν νερό για να ιδούνε το βράδυ στον ύπνο τους ποιος νέος θα τους δώσει νερό, όπου θα ήταν κι ο μέλλων σύζυγος. Το ίδιο κάνανε και τα παιδιά.

Η ΓΟΥΡΝΟΣΦΑΓΗ

Πολύ κέφι και καλαμπούρι είχε η σφαγή των γουρουνιών. Τα έσφαζαν τα γουρούνια μετά την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου. Οι γυναίκες από ημέρες καθάριζαν το σιτάρι και το έτριβαν σε μια μεγάλη πλάκα με το λιτρίβι, ένα στρογγυλό ποταμίσιο λιθάρι έκαναν το μπολουγούρι για την οματιές και γέμιζαν με διάφορα μπαχαρικά τα παχιά άντερα και την έψηναν στο φούρνο ή στην μπουγάνα.

Πρωί-πρωί έμπαινε το λεβέτι στη φωτιά, να γίνει θερμό το νερό για τα ποδοκέφαλα, να τα μαδήσουν και να πλύνουν και τα άντερα και για άλλες δουλειές. Αφού ήσαν όλοι οι άντρες στο πόδι, διότι τότε τα γουρούνια τα έσφαζαν μαζί οι συγγενείς. Είχαν έτοιμα τα κάρβουνα με το λιβάνι, το λεμόνι καρφωμένο σε ένα μακρύ ξύλινο σουβλί για να το βάλουν στο στόμα του γουρουνιού όταν ξεψύχαγε, για να είναι νόστιμο το κρέας του, όπου το γουρούνι από την απελπισία του το δάγκωνε και το μάσαγε ξεψυχώντας.

Αφού το έσφαζε ο σφάχτης οι άλλοι το πλάκωναν να μην τους φύγει. Αυτός που είχε τα κάρβουνα με το λιβάνι έλεγε το «Πάτερ ημών». Ο Δήμιος που το έσφαζε έβγαζε τον καρύτζαφλα και τον παραλάβαινε η οικοδέσποινα να τον ψήσει για τις πρώτες βοήθειες να πάρουν λίγο μεζέ να πιούνε ένα ποτήρι να ειπούνε καλοφάγοτο στο νοικοκύρη.

Οι πατσατζήδες έπαιρναν τα ποδοκέφαλα και την ουρά και τα μάδαγαν με θερμό νερό. Με αυτά φτιάχναμε την περίφημη πατσά την πηχτή και της έριχναν μετά το βράσιμο στουμπισμένο σκόρδο και ξύδι που έγλειφες τα δάχτυλα σου.

Ο χειρούργος που έβγαζε τα άντερα και τα συκωτοπλέμονα κάπου κοίταζε και αν ήταν έγκυος η νοικοκυρά τις έλεγε τι παιδί θα γεννήσει. Στο παραγώνι ήταν ο Αντεράς και πάνω στο σοφρά ξεχώριζε τα άντερα τα χοντρά από τα ψιλά. Τα χοντρά για οματιές και τα ψιλά για λουκάνικα. Γινόταν στους πατσατζήδες επιθεώρηση , αν τα μάδησαν καλά διότι υπήρχαν κυρώσεις αν άφηναν τρίχες τους τιμωρούσαν και δεν τους έδιναν ούτε κρασί ούτε μεζέ.

Αλλά το πιο καλύτερο για τους μικρούς ήταν η φούσκα, τη φουσκώναμε, της ρίχναμε αραποσιτόσπυρα, τη βροντάγαμε και παίζαμε. Μετά τη γέμιζαν βασιλικόξυγκο από την μπόλια που ήταν φάρμακο μαζί με ελατόπισσα για τις πληγές, πρηξίματα και τσιρίλους.

Όλη την ημέρα γινόταν γλέντι τρικούβερτο και φαγοπότι. Έσμιγαν οι συγγενείς , τα σοϊα –και μαλωμένοι να ήσαν τα έφτιαχναν και αγαπιώσαν- έριχναν στη θράκα την κατίνα κι άλλους μεζέδες, κολάτσιζαν και πήγαιναν να σφάξουν άλλο.

Στον τελευταίο τρώγανε μαγειρευτό με σέλινα αυγολέμονο. Τη δεύτερη μέρα ημέρα τα γδέρνουν τα γδέρνουν με προσοχή να μην τρυπήσουν το τομάρι, το έκοβαν φασκιές για γουρνοτσάρουχα, αφού το αλάτιζαν με πολύ αλάτι να ψηθεί και να αργάσει. Την τρίτη μέρα το έλιωναν το ξύγκι και έβγαζαν τη γουρναλοιφή και τις περιβόητες τσιγαρίδες. Έβραζαν και το κρέας, το αλάτιζαν λίγο αρμυρό και το έβαζαν στη λαγήνα, ανακατεμένο με κομμένα λουκάνικα αφού πρώτα του έριχναν διάφορα μπαχαρικά.

1¹ Πίγκες:Ήταν τα παπούτσια των φουστανελάδων, τα τσαρούχια. Οι πίγκες ήσαν μαύρες και κόκκινες.

2Αλατζένια:Υφαντά στον αργαλειό ποικίλων χρωμάτων.

3 Χαρμπαλάς:Συγκεκριμένο στυλ ραψίματος για τα φουστάνια (Σαν πιέτα).

4 Μπόλκα:Υφαντή ζακέτα εποχής.

5 Μπελερίνα:Εσάρπα,σάλι.

6 Παπάζι:Το φέσι της στολής της Αμαλίας.

7 Κούκουρο:Κρανίο

(1) Σχόλιο

13 Δεκεμβρίου 1943: Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων!!

Κυριακή, 13 Δεκεμβρίου, 2020 στις 4:52μμ | Κατηγορία: Ιστορικά | Ν.Δ.Κ.

Η Σφαγή των Καλαβρύτων (ή και Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων) αναφέρεται στην εκτέλεση του ανδρικού πληθυσμού και την ολική καταστροφή της κωμόπολης των Καλαβρύτων στην Ελλάδα, από στρατιώτες της γερμανικής 117ης Μεραρχίας Καταδρομών, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, στις 13 Δεκεμβρίου του 1943.

Η «Επιχείρηση Καλάβρυτα» ξεκίνησε την 4η Δεκεμβρίου, ως μαζικά αντίποινα στην εκτέλεση, από τους αντάρτες, 77 Γερμανών στρατιωτών αιχμαλώτων, οι οποίοι είχαν συλληφθεί μετά τη νίκη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στη Μάχη της Κερπινής, την 20η Οκτωβρίου του 1943. Η επιχείρηση στόχευε στην τρομοκράτηση των ντόπιων με εκτελέσεις αμάχων και λεηλασίες, πυρπόληση οικιών καθώς και στην ολική εκκαθάριση του ορεινού όγκου του Χελμού από αντιστασιακές ομάδες και αντάρτες. Οι σφαγές και οι λεηλασίες ξεκίνησαν από την παράκτια περιοχή της Αχαΐας στη βόρεια Πελοπόννησο. Τα στρατεύματα της Βέρμαχτ, στην πορεία τους, έκαψαν δεκάδες χωριά και δολοφόνησαν αμάχους, με τελικό προορισμό τα Καλάβρυτα, όπου και εισήλθαν την 9η Δεκεμβρίου. Συνολικά, σύμφωνα με τους νεότερους ιστορικούς, εκτελέστηκαν 677 άμαχοι, από τους οποίους οι 499 στα Καλάβρυτα, και πυρπολήθηκαν περίπου 1.000 σπίτια σε πάνω από 50 χωριά. Μάλιστα, τα ναζιστικά στρατεύματα άρπαξαν και υλικά αγαθά, τρόφιμα αλλά και ζώα ώστε, σύμφωνα με την ηγεσία της Μεραρχίας, να στερήσουν από τους κατοίκους των χωριών τις προϋποθέσεις διαβίωσης.

Η σφαγή των Καλαβρύτων αποτελεί την πιο βαριά περίπτωση εγκλήματος πολέμου στην Ελλάδα, κατά την κατοχική περίοδο. Κανένας από τους υπευθύνους των εγκλημάτων αυτών δεν λογοδότησε στη δικαιοσύνη ενώ μέχρι και σήμερα ακόμα δεν έχει καταβληθεί καμιά απολύτως αποζημίωση από τη Γερμανία.

Περισσότερα στο el.wikipedia.org

Χωρίς Σχόλια

«ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΟ» (από το αρχείο του αειμνήστου λαογράφου Φίλιππα Κολλιόπουλου, από Βλαχέρνα)

Σάββατο, 28 Νοεμβρίου, 2020 στις 9:59πμ | Κατηγορία: Ιστορικά | Ν.Δ.Κ.

Το σπίτι ήταν διαιρεμένο με ξύλινες σανίδες τις λεγόμενες μισάντρες. Πρώτο δωμάτιο ήταν το χειμωνιάτικο το λεγόμενο παραγώνι. Εκεί υπήρχε η γωνιά που άναβαν τη φωτιά και το τζάκι φτιαγμένο από γύψο και κεραμίδια ήταν ωραία διακοσμημένο με τραπέζι ράφια και δύο γωνιακά ράφια μικρά. Το τζάκι τραβούσε τον καπνό και δεν κάπνιζε το σπίτι όταν το είχε πετύχει ο μάστορας. Ήσαν και μερικά τζάκια που έπιανες κουνάβια από τον καπνό έπρεπε να ανοίξεις πόρτες και παράθυρα να φύγει. Μερακλής τζακάς ήταν ο Φούρκας από τη Λυκούρια και ο Τουρκομιχάλης από του Δάρα και μετά ο Μήτσιας ο Γιωργιώνης ο χωριανός μας. Πίσω στο τέρμα της γωνίας ήταν το σταχτοφούρνι, όπου όταν ξεθρακούναγαν τη φωτιά, σπρώχναν τη στάχτη ψηλά, στο σταχτοφούρνι ήταν κρεμασμένη η σιδεροστιά και πίσω βάζαν τα χοντρά κούτσουρα, ξύλα για να βαστάνε φωτιά, στη γωνία ήταν η μάσια για το σύμπημα της φωτιάς. Στο πόδι του τζακιού ήταν μια πρόκα μπηγμένη και κρεμούσαν το λαδολύχναρο, τον τσιμπλή και το πετρολύχναρο, για να μην μυρίζει το σπίτι από το κάψιμο του πετρελαίου. Στο ράφι βάζαν τα σπίρτα, το τραπεζομάχαιρο και άλλα μικροπράγματα.

Το πετρολύχναρο και το λαδολύχναρο ήσαν τα μέσα φωτισμού την εποχή εκείνη. Τον δε τσίμπλη τον τροφοδοτούσαν με αλοιφή, γουρναααλοιφή. Λίγη ρίχναν, διότι λάδι ήταν ακριβό, πολύ ακριβό. Το λέγαν τσίμπλη γιατί μάζευε καύτρα όπως καιγόταν το φυτήλι και φώταγε αμυδρά και τον ξεφτύλιζαν είχε πάνω ένα μικρό ξεφτυληστήρι μυτερό.

Μετά κατέλαβαν τη θέση τους, οι λάμπες με τη φακορώνα και τις κρέμαγαν στη μισάντρα για να φωτίζετε το δωμάτιο ή στο τραπέζι του τζακιού. Θυμάμαι όταν στη φωτιά καιγόσαν ξυλά από πρίνα ή δέντρα και τα συμπάγαμε με τη μάσια πέταγαν καύτρες και λέγαμε: μάζω σκύλα τα κουτάβια σου. Άλλο φωτιστικό μέσον ήταν και το κλεφτοφάναρο, αλλά πολυδάπανο έκαιγε λάδι. Ήταν όμως απαραίτητο και ακίνδυνο, με αυτό πήγαιναν πάχνιζαν τα ζώα, στο υπόγειο για κρασί, κλπ. Στο τραπέζι του τζακιού ήταν η αλατιέρα, κομψοτέχνισμα του γέρο-Φαρμάκη, πολλές φορές βάζαν και τα κρασοπότηρα και άλλα διάφορα είδη. Ήσαν όμως και τα ντουλάπια.

Στη μισάντρα σε πρόκες κρέμαγαν τα ρούχα της δουλειάς τα σακάκια, τα παντελόνια, η γρια το γιουρντί της ο γέρος το μπενοβράκι. Στα παραγώνια ήσαν τα βραδινά στρωσίδια που κάτω βάζαν ψάθες από βούτυμο. Τις ψάθες τις έστρωναν και στο πάτωμα του παραγωνιού. Πολλές φορές στο παραγώνι έστεναν κι οι γυναίκες το λάκκο και ύφαιναν το χειμώνα. Αλατζιά και γιάμπολες. Στο παραγώνι μόνιμα έπιπλα ήσαν ένα μεγάλο ξύλινο τραπέζι ψηλό και ένα χαμηλό που το λέγαν σοφρά, όπου σε σοφρά οι γυναίκες με τον πλάστη έφτιαχναν τα φύλα για τις χυλοπίτες. Σε μια γωνία ήταν η πιατοθήκη ξύλινη γεμάτη λίγδα όπου φιλοξενούσε τις μουρχούτες και τα σαγώνια στα ράφια της κάτω από την πιατοθήκη κρέμαγαν το τηγάνι και χάμω ήσαν οι τετζερέδες γυρισμένες ανάποδα επίσης στην πιατοθήκη κρεμόταν κι η ξύλινη κουτάλα και ο τρίφτης κι η κουταλοθήκη κοντά.

Περισσότερα

Καθίσματα ήσαν δύο ειδών τα λεγόμενα σκαμνιά τα ψηλά για τους μεγάλους που τρώγαν στο ψηλό τραπέζι και τα κοντά για τους μικρούς που τρώγαν στο σοφρά. Τα καθίσματα τα συμπλήρωναν εν έλλειψη και τα ράσινα προσκέφαλα γεμάτα ή κοζιά ή άχυρα ή πούσια όπου τα είχαν και για ύπνο δεν υπήρχαν μαξιλάρια τότε. Και όμως τα προσκέφαλα τα κεντούσαν ωραία με διάφορα σχέδια.

Στο παραγώνι σε μια γωνιά ψηλά ήταν και το εικονοστάσιο με το καντηλάκι και τις καπνισμένες εικόνες και οι Άγιοι ήσαν σαν Καλατζήδες! Στο ταβάνι αυτοί που είχαν πρόβατα και γίδια κρεμούσαν τις πυτιές των αρνιών και των κατσικιών να ξεραθούν να πήζουν το τυρί. Θυμάμαι σε πολλά παραγώνια βάζαν και την κλώσα με τα αυγά ώσπου να βγάλει τα πουλιά εάν έκανε κρύο.

Στο λάκο ύφαιναν διάφορα ρούχα, τις γιάμπολες τα προσκέφαλα, τα ταγάρια τα κεντητά, τα κιλήμια που στόλιζαν τα σαμάρια των ζώων που πήγαιναν στο παζάρι ή σε γάμους στα εξωχώρια και τις ταύλες που στρώναν το σοφρά και το τραπέζι όταν είχαν ξένους. Λέει κι ένα τραγούδι: «Στην ταύλα που καθόμαστε». Πάνω στο τραπέζι το ψηλό, είχαν μόνιμα την πύλινη κανάτα που πήγαιναν για κρασί ή μικρό χαλκωματιένιο τσουκάλι και το κέντρινο κανάτι με το νερό και λίγα ποτήρια κρασιού.

Το δεύτερο δωμάτιο ήταν το κιλέρι εκεί ήταν το αλευροκάσονο με το αλεύρι, το σκαφίδι, το πλαστήρι και η πινακωτή. Εκεί κρεμόταν και το καβουρντηστήρι του καφέ, ρίχναν 50 δράμια καφέ και μια οκά ρεβύθι ή σιτάρι στο κιλέρι κρεμόσαν και οι κλεισάρες, η χοντρή για το ψωμί και η ψιλή για τις προσφορές. Εκεί ήταν και πουγάνα, που έβγαζε ωραίες μπουγάτσες και μπομπότες και πυριανια και άλλα ψητά της εποχής.

Το ψωμί του φούρνου το λέγαν ανεβατό διότι είχε προζύμι, την μπουγάτσα τη λέγαν λειψό δεν είχε προζύμι, τις ρίχναν σόδα να γίνεται φουσκωτή και αφράτη. Με την πουγάνα φτιάχναν και τις λαχανόπιτες. Στο αλεύρι χώναν και τα αυγά για να μην φυρνάνε, στο κιλέρι κρεμόταν και η υδιάστρα με τις βέργες της και τα καλάμια που σούρναν το πανί και το βιλάρι σούρναν το στιμόνι. Εκεί ήταν και το ανεμύδι και η ανέμη, τα λανάρια τα γύφτικα και τα ρουμελιώτικα για τα μαλλιά.

Με άλλους λόγους στο κιλέρι ήταν όλη η παλιατζούρα του σπιτιού, πάνω στο αλευροκάσονο ήσαν τα αλευρομαγερέματα, χυλοπίτες και τραχανάδες ή λαγίνα με το σύγκριατο και την αλοιφή. Εάν υπήρχε δεύτερο κιλέρι, εκεί κοιμόσαν τα νιόπαντρα αποθήκευαν κι εκεί διάφορα πράγματα. Στου διαδρόμου τη μισάντρα κρεμούσαν τα χοντρικά ρούχα, τις καπότες και τα ρούχα της δουλειάς, τα ταγάρια κτλ. Σε μια γωνιά του διαδρόμου ήσαν τα γουρνοτσάρουχα, οι πίγκες, παντόφλες και γόβες αρβύλες και τσαρούχια από λάστιχο οι γουίλες. Στον τοίχο του διαδρόμου ήταν ο θολωτός νεροχύτης που ήταν το βαρέλι με το νερό και τη βαρέλα.

Η σάλα ήταν αίθουσα υποδοχής στη μισάντρα της κρεμόσαν τα γιορτινά ρούχα πουκαμίσες φουστανέλες μπενοβράκια φουστάνια αλατζαδένια κτλ.

Γύρω ήσαν οι κασέλες με τα ψιλικά ρούχα. Εκεί κλείδωναν διάφορα ξελιγούρια οι γυναίκες, σύκα, σταφίδες, κουφέτα, ζαχαρωτά και πολλές φορές φύλαγαν λίγη ζάχαρη μην έρθει ξένος να τον τρατάρουν καφέ ή πότζι, ήσαν και χρηματοφυλάκιο. Τη σάλα τη στόλιζε ένα μεγαλοπρεπές ξύλινο τραπέζι έργον του Τάση του Μέγα, ήσαν και τα ψηλά ξύλινα σκαμνιά.

Σε μια κασέλα αρμάθιαζαν τον γιούκο με τα χοντρικά ρούχα, βελεντζές, γιάμπολες, ανδρομίδες κτλ. Όπου τον σκέπαζαν με ένα σεντόνι ή κιλίμι, στο γιούκο ήσαν τα καινούρια κεντητά προσκέφαλα και τα ταγάρια. Οι προσκεφαλάδες ήσαν πάνινες και κοιμόσαν οι ξένοι πολλές φορές τις γέμιζαν αλευρομαγερέματα. Στους γιούκους οι γυναίκες βάζαν πρόχειρα λεφτά για το δίσκο στις τύπες των ρούχων και άλλα είδη.

Πάνω από το τραπέζι της σάλας κρεμόταν ο καθρέφτης και γύρω στους τοίχους διάφορες φωτογραφίες ατόμων του σπιτιού. Κόλαγαν όσοι ψήφιζαν Παπαναστάση τη φωτογραφία του, όπου ήταν και μεγάλη και του Βενιζέλου. Οι βασιλόφρονες είχαν τη φωτογραφία του βασιλιά του Τουρκοβασίλη και του Παναγή του Τσαλδάρη.

Ξέχασα να γράψω πως στο χειμωνιάτικο είχε δύο μεγάλα ντουλάπια, όπου βάζαν τα καφεκούτια οι γέροι τα φλιτζάνια, τη ζάχαρη και τον καφέ και κανένα ξελιγούρι να καλοπιάνουν τα παιδιά για να κάνουν θελήματα.

Κάτω από το χειμωνιάτικο, ήταν το κατώι. με τα παχνιά των ζώων για να ακούνε οι γέροι αν τρώνε τα ζα άχυρα, διότι με το μάσιμα χτύπαγαν τα κουδούνια και κοιμόσαν με μουσική, διότι τα κουδούνια χτυπούσαν ρυθμικά. Κατέβαιναν οι γυναίκες από τον καταρράχτη που ήταν ή στη γωνία του διαδρόμου ή στο κιλέρι και τα πάχνιζαν Στον καταρράχτη υπήρχε ξύλινη σκάλα. Ποια γυναίκα παχνίζει ζώα τώρα; Στο κατώι ήταν κι η κούρνια με τις κότες, ο δε κόκορας σήμανε τα μεσάνυχτα και το πρωινό εγερτήριον. Αν λάλαγε αποβραδίς σήμαινε αλλαγή καιρού. Με το πρωινό λάλημα του κόκορα σηκωνόσαν για καμάτι ή για θέρο ή για ζύμωμα ή όπου ήθελαν να πάνε πρωί. Στο κατώι ήταν τα αλέτρια τα τραβηχτά ή οι ζυγοί των βοδιών και η σβάρνα, τα ξυνιάρια περασμένα στον ποταμό του κατωγιού οι κασμάδες και βουκέντρα κτλ. Σε μια άκρη ήταν δεμένο το γουρούνι και δίπλα του ο ξύλινος κορίτος του. Και σε μια άλλη γωνία υπήρχε άλλος κορίτος, που πίναν οι κότες νερό.

Κάτω από τη σάλα ήταν ο πλέχτης με τα άχυρα και τις φεγνές των ζωντανών διαιρεμένος με μικρά ξύλινα δοκάρια από έλατα νεαρά, για έναν πλέχτη κοβόσαν 100-120 νεαρά έλατα, μεγάλη καταστροφή στο δάσος. Κάτω από τον πλέχτη ήταν το υπόγειο με τα βαγένια το κρασί και τα ρακοβούτσια, οι λαγίνες με τον σύγκριατο και την αλοιφή στο υπόγειο το καλοκαίρι έβαζαν και το βαρέλι με το νερό να το βαστάζει κρύο. Αυτοί που δεν είχαν καλύβια, κάτω από τη σάλα είχαν αποθήκη, τα κασόνια με το γέννημα και άλλους καρπούς το δριμώνι, τα κόσκινα και άλλα αναχρικά. Τώρα στην αυλή την πρώτη θέση είχε ο φούρνος, το κακαβολίθι και η πέτρινη πλύστρα. Και οι μεγάλες τρακάδες με τα ξύλα και τα πουρνάρια. Σε μια άκρη ο ξύλινος κορίτος, γεμάτος νερό για τις κότες. Την αυλή την εξουσίαζε ο σκύλος, ήταν η καθημερινή του διαμονή. Κάθε σπίτι είχε και αλώνι. Εκεί ήταν το γήπεδο των παιδιών και αλώνιζαν και τα γεννήματα. Στο αλώνι παίζαμε, τον κλίτσικα, τη γουρουνίτσα, την αμπέριζα και την τυφλοπάνα, τη λουριδίτσα, τον πρωτολιά, το μπιζ, το κλωτσοσκούφι και άλλα παιχνίδια της εποχής. Στην αυλή σφάζαν και το γουρούνι και δέναν και τις μαρτίνες αν ο καιρός ήταν καλός, Της είχαν πλακοστρώσει με πέτρες πλακουδές να μη λασπώνουν τα λεγόμενα καλντερίμια. Υπήρχαν θολωτές αυλόπορτες, όπου μια σώζεται, στου Παπασταμάτη το σπίτι, παλιό αριστούργημα.

*** Το ανωτέρω κείμενο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “ΑΡΚΑΔΙΚΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ” (αριθμ. φύλλου 131, Οκτώβριος 2020, σελίς 18, 19) και είναι από το αρχείο του αειμνήστου λαογράφου Φίλιππα Κολλιόπουλου (οι φωτογραφίες είναι από το ιδιωτικό λαογραφικό μουσείο του καθηγητή-νομικού Τάκη Γ. Καραχάλιου).

(1) Σχόλιο

Κωνσταντίνος Κολλίντζας, ο θρυλικός Καπετάν Κολοκοτρώνης…

Τετάρτη, 28 Οκτωβρίου, 2020 στις 10:53πμ | Κατηγορία: Ιστορικά | Ν.Δ.Κ.

Κωνσταντίνος Κολλίντζας, ο θρυλικός Καπετάν Κολοκοτρώνης

Διοικητής του ΙΙ/16 Τάγματος του 16ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Βερμίου… σκοτώθηκε στη μάχη του Σταυρού λίγο πριν την απελευθέρωση, στις 6 Οκτωβρίου 1944… κατάγονταν από την Βλαχέρνα της Αρκαδίας και ήταν 27 χρονών…δύο μήνες μετά το θάνατό του η γυναίκα του γέννησε την μονάκριβη κόρη του, που την ονόμασαν Κωνσταντίνα.

«Οι απώλειες του τάγματος ήταν 27 νεκροί και 38 τραυματίες. Ανάμεσα στους τραυματίες και ο διοικητής του τάγματος Κολίντζας Κώστας (Κολοκοτρώνης), με βαρύ κοιλιακό τραύμα. Τις βραδυνές ώρες μεταφέρθηκε στη Νάουσα, όπου υπέκυψε. Ο Κολίντζας ήταν φοιτητής, από τους πρώτους αντάρτες στο Βέρμιο, και προικισμένος με σπάνια στρατιωτικά χαρίσματα. Διοικητής τάγματος πήρε μέρος σε πολλές μάχες, στο Βέρμιο, στο Κιλκίς, Κρούσια, Νιγρίτα. Έφτασε ως το Χορτιάτη, γύρισε στο Πάϊκο και Βέρμιο, πέρασε στην Πίνδο, Χάσια, Αντιχάσια. Παντού στην επίθεση και με επιτυχίες σε χτυπήματα. Το τμήμα του είχε πάρει τον τίτλο: τάγμα διαρκούς επίθεσης.»

(Σαράντης Πρωτόπαπας- Κικίτσας, Η Χη Μεραρχία του ΕΛΑΣ)

(1) Σχόλιο

Γυμνάσιο Λεβιδίου | Μια άλλη ματιά στην ιστορία

Κυριακή, 4 Οκτωβρίου, 2020 στις 3:18μμ | Κατηγορία: Ιστορικά | Ν.Δ.Κ.

Στον Δάσκαλό μας Βασίλη Κουτσούγερα

(100 χρόνια από τη γέννησή του),

που μας έκανε να αγαπήσουμε αυτό το Σχολείο.

του Νίκου Βαλκάνου

1. «ΦΑΚΕΛΟΣ 23»

Πριν έναν μήνα, έπεσα σχεδόν τυχαία πάνω στον «Φάκελο 23» (με κωδικό: GRGSA-CSA_ADM044.S01.01.F001110) των Γενικών Αρχείων του Κράτους, με τίτλο «Γυμνάσιον Λεβιδίου Αρκαδίας, 1926 -1933». Με τεράστια έκπληξη ανακαλύπτω ως περιεχόμενό του, 21 αρχιτεκτονικά σχέδια για την ίδρυση του Γυμνασίου Λεβιδίου: το παλιό μας Σχολείο! Στους τίτλους περιεχομένων του φακέλου αναφέρεται: « Υπάρχουν δύο αρχικές μελέτες: του Γ. Πάντζαρη (1926) και του Π. Γεωργακόπουλου (1931-1932). Ο Γ. Ζογγολόπουλος υπογράφει μελέτη αποχωρητηρίων (1933). Αρχιτέκτονες: Γ. Πάντζαρης, Π. Γεωργακόπουλος, Γ. Ζογγολόπουλος».

Είναι σαν ν’ ανοίγει κανείς μια υπόγεια στοά και να βγαίνει στο φως. Αυτό που θεωρούσαμε στο χωριό μας ως «Γεωργική Σχολή – που ίδρυσε ο Αλ. Παπαναστασίου», γύρω στα 1925 και αργότερα «εξέπεσεν» εις Γυμνάσιο, (μια τοπική διάδοση που συσκότισε τη διάθεσή μας για αναζήτηση της αρχιτεκτονικής του ταυτότητας), αυτό το σχολείο, που όλοι αγαπήσαμε, σχεδιάστηκε, χτίστηκε και λειτούργησε εξαρχής ως Γυμνάσιο. Είναι ένα από τα λαμπρά σχολικά κτήρια της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης 1928 – 1932 και, παράλληλα, ένα από τα σημαντικά δείγματα της μοντερνιστικής αρχιτεκτονικής αναγέννησης του Μεσοπολέμου, ιδιαίτερα της αισθητικής γραμμής του «Μπαουχάους».

Τα περίφημα εκείνα σχολικά κτήρια που σχεδίασε η φωτισμένη ομάδα της Αρχιτεκτονικής Επιτροπής του Υπουργείου Παιδείας, την τετραετία αυτή του Βενιζέλου (Υπουργοί Παιδείας, Γόντικας – Παπανδρέου), στην οποία μετείχαν οι σημαντικότεροι αρχιτέκτονες της εποχής: Εμπράρ, Μητσάκης, Καραντινός, Δεσποτόπουλος, Πικιώνης, Παπαλουκάς, Γεωργακόπουλος, Πάντζαρης, Αντωνιάδης, Δήμου, Παναγιωτάκος, Βαλεντής…

Ως τέτοιο περιλαμβάνεται στο σημαντικότερο τεκμήριο, του 1933, γι’ αυτό το εγχείρημα, στο Λεύκωμα του Πάτροκλου Καραντινού «Τα νέα Σχολικά Κτίρια» (θα μιλήσουμε λίγο πιο κάτω αναλυτικότερα), με τρεις φωτογραφίες: ένα από τα 134 υποδειγματικά σχολεία του 1928 – 1933 (σε σύνολο 3.200) και κάτω από τη φωτογραφία η υπογραφή του σχεδιαστή, Περικλή Γεωργακόπουλου!

Περισσότερα

2. ΤΑ ΝΕΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΚΤΗΡΙΑ 1928 -1932

«Για να Ιδρυθεί ένα σχολείο χρειάζεται πάνω από όλα ένα σπίτι. Όμως κατά την άφιξη μου δεν βρήκα παρά μόνο καλύβες που μόλις αρκούσαν για να προσφέρουν καταφύγιο σε χιλιάδες πεινασμένες οικογένειες». Το σημείο εκκίνησης, έτσι όπως περιγράφεται από τον Καποδίστρια, σε συνδυασμό με τη γενική εικόνα της εξέλιξης του σχολικού δικτύου, μας δίνουν μια Ιδέα για το μέγεθος του προβλήματος των σχολικών εγκαταστάσεων (Ελένη Καλαφάτη, «Τα σχολικά κτίρια της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης 1821-1929», Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας, 1988).

Από το 1895 ξεκινά το δεύτερο κύμα αναδιοργάνωσης των σχολείων που επιμελείται ο πολιτικός μηχανικός Δημήτριος Καλλίας, διαμορφώνοντας μια τυπολογία «νεοκλασικού» κτηρίου που παίρνει το όνομά του (τα «σχολεία Καλλία» που πολλές φορές λέγονται και «σχολεία Συγγρού», αν και ένα πολύ μικρό μέρος από τα πρώτα 350 σχολεία χρηματοδοτήθηκαν απ’ αυτόν και τα περισσότερα από το κράτος).

Από το 1910 η αρμοδιότητα περνά στην Επιτροπή Αρχιτεκτόνων του Υπουργείου Παιδείας και χτίζονται άλλα 1.000 σχολεία, αυτού του στιλ, ως το 1928 (Αντρέας Γιακουμακάτος). Από το 1917 αρχίζει να λειτουργεί η Σχολή Αρχιτεκτόνων στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

1.400 σχολικά κτήρια φτιάχτηκαν από την εποχή του Καποδίστρια ως το 1928, σ’ έναν αιώνα. Και, ξαφνικά, μέσα σ’ αυτή την τετραετία συντελείται μια έκρηξη: 3.200 σχολεία σχεδιάζονται και υλοποιούνται απ’ άκρη σ’ άκρη της Ελλάδας. Είναι η δυναμική συνάντηση της εκπαιδευτικής με την αρχιτεκτονική αναγέννηση που παράγουν αυτή την έκλαμψη.

Αυτή την περίοδο του Μεσοπολέμου είναι το εκρηκτικό μείγμα που διαμορφώνεται από την συνάντηση του πολιτικού οραματισμού (Βενιζέλος, Παπαναστασίου και στην Παιδεία Γόντικας, Παπανδρέου), της εκπαιδευτικής ανατροπής («Εκπαιδευτικός Όμιλος», Δελμούζος, Τριανταφυλλίδης, Γληνός) και της αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας των φωτισμένων δημιουργών που προαναφέραμε, που εστιάζουν στα σχολεία, γίνονται υπάλληλοι του Υπουργείου Παιδείας συγκροτώντας την περίφημη Επιτροπή και βάζουν την τέχνη τους στην υπηρεσία του Έθνους. Κάτι σαν ανέκδοτο θα ακουγόταν σήμερα για την υπηρετική ιδιοτελών και αλλότριων σκοπών ελίτ μας.

Το εγχείρημα καταγράφει, με τον πιο εμπνευσμένο τρόπο, όπως αναφέραμε, ο Πάτροκλος Καραντινός, ορίζοντας και τα τυπολογικά στοιχεία του σχεδιασμού, στο «θρυλικό» του Λεύκωμα «ΤΑ ΝΕΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ», που πέρασε περιπέτεια για να φτάσει ως εμάς: παραγγέλλεται από το Υπουργείο Παιδείας για να προβληθεί το εγχείρημα, ολοκληρώνεται το 1933, όπου γράφεται ο πρόλογος και τα τυπολογικά στοιχεία, αναλαμβάνει το Τεχνικό Επιμελητήριο την έκδοσή του, το 1935 ζητά από τον Γκρόπιους ένα σημείωμα για το έτοιμο προς έκδοση βιβλίο, που τελικά φτάνει να εκδοθεί το 1938 και εν μέσω δυσμενούς πολιτικού κλίματος αφαιρείται ο πρόλογός του και προστίθεται άλλος «καθαρευουσιάνικος».

Τον Μάιο του 2019, οργανώνεται στο Μουσείο Μπενάκη συνέδριο – έκθεση «Το Μπάουχαους και η Ελλάδα», για τα 100 χρόνια αυτού του ρεύματος, από τη Σχολή Καλών Τεχνών και υπεύθυνο τον Αντρέα Γιακουμακάτο, υπό την επιμέλεια του οποίου επανεκδίδεται (Εκδόσεις Καπόν, 2019) το «θρυλικό» λεύκωμα του Καραντινού για τα Σχολικά Κτήρια (με τον ιστορικό πρόλογο του Καραντινού και εισαγωγή δική του). Εκεί, ξαναβλέπουμε και τις 3 φωτογραφίες του Σχολείου μας.

Το τυπολογικό κατασκευής των διδακτηρίων συνοψίζεται στον πρόλογο του Καραντινού:

«Η Αρχιτεκτονική Επιτροπή του Υπουργείου, ύστερα από μελέτη, εφάρμοσε δύο τύπους σχολείων: α) σε περιοχές εκτεθειμένες στην υγρασία, το κρύο και τους δυνατούς ανέμους… βορεινούς διαδρόμους κλειστούς και αίθουσες διδασκαλίας προς μεσημβρίαν, β) σε περιοχές με ήπιο ξηρό κλίμα ανοιχτούς σκεπασμένους διαδρόμους, εν είδει στοάς… Η διαμόρφωση των κτιρίων όσον το δυνατόν απλή».

»Οι κύριοι τοίχοι από λιθοδομή (και σε κάποιες περιπτώσεις δια διπλής οπτοπλινθοδομής με διάκενο), δοκοί, πλάκες, σκάλες, εξώστες από σιδηροπαγές σκυροκονίαμα. Η επικάλυψη στις περισσότερες περιπτώσεις έγινε με πλάκα από σιδηροπαγές σκυροκονίαμα για τη διαμόρφωση ταρατσών, όπου τα παιδιά μπορούν να παίζουν και να αθλούνται.

»Παράθυρα σε όλο το μήκος της μεσημβρινής πλευράς για την επιτυχία ενιαίου φωτισμού, χωρίς σκληρές αντιθέσεις… είναι κυλιόμενα, ανασυρόμενα ή κοινού τύπου (παρατίθεται σχέδιο), ξύλινα στο εσωτερικό, σιδηρά στα εξωτερικά κουφώματα και στα κλιμακοστάσια. Οι τρεις αίθουσες του επάνω ορόφου συγκοινωνούν με πολύφυλλες θύρες για διαμόρφωση αίθουσας τελετών (ας θυμηθούμε την «πεντάφυλλη» του σχολείου μας, που εκτός των θεατρικών των εθνικών εορτών με όλο το χωριό εκεί, την άνοιγε ο Μπαρμπα-Γιώργης ο Ζυγούρης κάνοντάς μας δώρο την προβολή βουβών ταινιών με τη 16άρα μηχανή του, κάποιες ράθυμες τελευταίες ώρες διδασκαλίας).

»Το χρώμα, σοβαρός παράγων της αρχιτεκτονικής, εχρησιμοποιήθη όσο το δυνατόν στον αληθινό του προορισμό, δηλαδή να τονίζει και να πλουταίνει την έκφραση των αρχιτεκτονικών στοιχείων και να δημιουργεί μιαν ατμόσφαιρα ζωντανή και χαρούμενη, συγχρόνως όμως στιβαρή και απέριττη, αυτή που πρέπει να είναι ενός σχολικού κτιρίου».

Αυτά τα σχολεία, ως «δοχεία ζωής», αυτήν ακριβώς την παιδεία υπέβαλλαν: λιτή, στιβαρή και καθοδηγητική.

(Κρατήστε τις προδιαγραφές στο μυαλό σας όταν διαβάζετε το κεφάλαιο 8)

Τι προετοίμασε και τι έκανε εφικτό αυτό το ελληνικό θαύμα; Δεν υπάρχει ακόμα επαρκής έρευνα και βιβλιογραφία για να το απαντήσει πλήρως: ήταν μια στιγμιαία εισαγόμενη έκλαμψη ή ήταν μια βαθύτερη, εγγενής διαδικασία, με πολύ βαθύτερες ρίζες – ο σημαντικός αρχιτέκτονας Φίλιππος Ωραιόπουλος (αποκατάσταση Βυζαντινών και νεοτέρων μνημείων) αυτή τη δεύτερη εκδοχή τεκμηριώνει σήμερα (εργασία εν εξελίξει).

Οριστική λίστα δεν έχει ακόμα γίνει: πόσα και ποια από αυτά τα 3.200 σχεδιασμένα σχολεία υλοποιήθηκαν, πόσα λειτούργησαν, ποια επιβίωσαν, ποια κηρύχτηκαν διατηρητέα, ποιες μέθοδοι αποκατάστασης διαμορφώθηκαν… Θέμα ενός καλού διδακτορικού στην Αρχιτεκτονική.

3. 1933 – ΤΟ 4ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Στην Ευρώπη, η ίδρυση του μεγάλου σχολείου «Μπαουχάους» το 1919 (Γκρόπιους, Καντίνσκι, Μοχόλι Νάγκι…) και ο επαναστατικός πόλος του Λε Κορμπυζιέ έμελλαν να ανατρέψουν όλα τα δεδομένα της αρχιτεκτονικής και της αισθητικής συνολικά και να διαμορφώσουν τον κεντρικό πυρήνα για όλες τις πρωτοπορίες της τέχνης στον 20ό αιώνα. Είναι η στάση της λειτουργικής – ορθολογικής αρχιτεκτονικής, που «βασίζει την λύσιν του συγχρόνου αρχιτεκτονικού προβλήματος ως αρρήκτως συνδεδεμένον, τόσον με τας απαιτήσεις της τέχνης, όσον και με τας τεχνικάς και κοινωνικάς ανάγκας του πολεοδομικού και οικοδομικού οργανισμού» (Αλμπέρτο Σαρτόρις – από τους βασικούς θεωρητικούς του ρεύματος – «Τεχνικά Χρονικά», 1932).

Αυτή η παγκόσμια πρωτοπορία συγκεντρώνεται στην Αθήνα το 1933, στο ιστορικό “4ο Συνέδριο της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής” (CIAM). Το μεγαλύτερο μέρος (με θέμα «Λειτουργική πόλη») διεξάγεται εν πλω, μεταξύ Μασσαλίας και Αθήνας, πάνω στο «Πατρίς ΙΙ» του Εμπειρίκου, με τον Μοχόλι Νάγκι να καταγράφει τις συναντήσεις σε μικρού μήκους ταινία και κατάληξη το μανιφέστο που είναι γνωστό ως «Χάρτα της Αθήνας».

Είναι όλοι εδώ. Επισκέπτονται, εκτός από την Ακρόπολη και κάποια μεγάλα έργα (π.χ. φράγμα του Μόρνου) κατά προτεραιότητα αυτά τα θαυμαστά σχολεία, με τα οποία κυρίως η Ελλάδα μετέχει αυτού του παγκόσμιου ρεύματος: το σχολείο του Καραντινού κάτω από την Ακρόπολη, το σχολείο του Παναγιωτάκου στη Μ. Βόδα… Πάνω στον τοίχο αυτού του σχολείου ο Λε Κορμπυζιέ γράφει: «Compliments de Le Corbusier».

Είναι το θαύμα αυτών των σχολείων που εισάγει ισότιμα την Ελλάδα στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική αναγέννηση. Θαυμάστηκε, κυρίως από ξένους μελετητές, ως το μεγαλύτερο αρχιτεκτονικό εγχείρημα για την παιδεία στην Ευρώπη.

4. ΟΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Περικλής Γεωργακόπουλος (1904 – 1975):

Σπουδάζει στη Δρέσδη, έρχεται σε επαφή με την πρωτοπορία του μοντερνισμού, εντάσσεται δραστήρια στην Επιτροπή του Υπουργείου σχεδιάζοντας διδακτήρια αλλά και άλλα μεγάλα έργα, όπως τα περίφημα «Μαγειρεία» του Νοσοκομείου «Σωτηρία». Ο Αλμπέρτο Σαρτόρις, από τις κεντρικές φυσιογνωμίες του μοντερνιστικού κινήματος στην Ευρώπη, περιλαμβάνει στην ιστορία του ένα από τα έργα του Γεωργακόπουλου.

Εκτός από το Σχολείο μας σχεδιάζει, επίσης: “Διδακτήρια Λαρίσης Σιδηροδρομικού Σταθμού” [1931], “6/τάξιον Δημοτικόν Σχολείον Σερρών (συνοικισμού Ανατολής)” [1931 – 1932], “4/τάξιον Διδακτήριον Λαρίσης (Αρναούτ-Μαχαλά)” [1931], “Διδακτήρια Κουκουβαούνων (Α’ Δημοτικό Μεταμορφώσεως)” [1931 – 1965], “6/τάξιον Δημοτικόν Σερρών (συνοικία Ευαγγελιστρίας)” [1931 – 1932], “6/τάξιον Δημοτικόν Σπάρτης” [1931 – 1932], “Γυμνάσιον Μεσολογγίου” – Η περίφημη «Παλαμαϊκή Σχολή» – [1931 – 1933] μαζί, κι εκεί, με τον Γ. Ζογγολόπουλο, “Διδακτήριον 100ου Δημοτικού Σχολείου Δουργουτίου” [1950 – 1966], “Διδακτήρια Λιδωρικίου” [1931], “Γυμνάσιον, Λύκειον Ναυπάκτου” [1932 -1967], “Διδακτήρια Αιγίου οδού Μαυροκορδάτου” [1931 – 1932], “Γυμνάσιον, Λύκειον Ναυπάκτου” [1932 -1967], “Σιδηρά παράθυρα. Παλαιοί τύποι. Εφαρμογές σε διδακτήρια” [1930 – 1959]

Γεώργιος Πάντζαρης (1901 – 1971):

Δραστήριο μέλος της Επιτροπής, ένας από τους πρώτους αποφοίτους της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Το πιο λαμπρό του έργο είναι τα «Διδακτήρια Νομικού» στα Πατήσια. Τα σχέδιά του έχουν χρονολογία 1926 αλλά υλοποιούνται μέσα στην περίφημη τετραετία και θεμελιώνονται το 1930. Είναι το περίφημο, αργότερα 8ο Γυμνάσιο, με δασκάλους Γ. Μέγα, Δ. Λουκάτο, Γ. Σιδέρη και μαθητές απ’ τον Καραμανλή ως τον Κορνήλιο Καστοριάδη, τον Εμπειρίκο και τον Ροντήρη.

Τα σχέδια του ’26 για το «Διδακτήριον Λεβιδίου», που ποτέ δεν υλοποιήθηκαν, θα θεωρήσουμε πιθανότερο ότι αποτελούσαν ασκήσεις ύφους και τυπολογικές, μορφολογικές προτάσεις που όλη η ομάδα έκανε, προετοιμάζοντας το μεγάλο εγχείρημα (όπως μου λέει η καθηγήτρια της Αρχιτεκτονικής Αλέκα Γερόλυμπου, βασική μελετήτρια του Εμπράρ, «Η ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917, University Studio Press, 1995). Έτσι, βρίσκουμε στα ΓΑΚ: Φάκελος 1208 – «Τύποι» [1923 – 1933], Φάκελος 1295 – «Μελέτες διδακτηρίων» [1926]

Γιώργος Ζογγολόπουλος (1903 – 2004):

Ο μεγάλος μας γλύπτης (για χρόνια βλέπαμε στην είσοδο της Έκθεσης Θεσσαλονίκης το «αφηρημένο» του γλυπτό που ερχόταν απ’ το μέλλον, τις περίφημες «Ομπρέλες» του στο Μετρό και τους «Κύκλους» στην Ομόνοια), που αν και δεν ήταν αρχιτέκτονας συμμετείχε στην Επιτροπή του Υπουργείου, σε στενή φιλία με τον Καραντινό, σχεδιάζοντας σχολεία, δικά του ή σε συνεργασίες, όπως με τον Π. Γεωργακόπουλο, στο δικό μας και αλλού. Σχεδίασε, επίσης, το «Αρχαιολογικό Μουσείο Μαντινείας». «Δεν μπορεί να νοείται μεγάλη γλυπτική χωρίς αρχιτεκτονική μέσα. Έχω αποκτήσει αυτήν την έννοια, του να γίνεται η γλυπτική – αρχιτεκτονική», έλεγε (‘Ιδρυμα Ζογγολόπουλου). Αυτού του γλύπτη το έργο κατεδαφίστηκε στον περίβολο του Σχολείου μας! Ενημέρωσα το Ίδρυμα γι’ αυτό (κ. Δελαπόρτα), δεν είχαν στο αρχείο τους αυτά τα σχέδια και τους τα έστειλα.

5. Η ΤΟΠΙΚΗ ΔΙΑΔΟΣΗ–ΦΗΜΗ ΩΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σε όλα τα βιβλία, έντυπα, λευκώματα, άρθρα εφημερίδων και τελευταία ιστοσελίδες, από Λεβιδαίους, Αρκάδες ή ξένους συγγραφείς, όπου αναφέρεται το Γυμνάσιο Λεβιδίου συνοδεύεται από μια ίδια, στερεοτυπικά επαναλαμβανόμενη, περιγραφή, που περνάει από τον έναν στον άλλον:

«Λίγο πιο έξω από το Λεβίδι βρίσκεται το κτίριο της Γεωργικής Σχολής (Παλιό Γυμνάσιο). Ιδρύθηκε από τον Αλ. Παπαναστασίου όταν ήταν υπουργός Γεωργίας, σαν μια προσφορά στον τόπο του, αλλά και σαν μια έμπρακτη απόδειξη του ενδιαφέροντός του για μια πλατύτερη ενημέρωση και επιμόρφωση των αγροτών με σκοπό τη βελτίωση της καλλιέργειας της Αρκαδικής γης. Λειτούργησε σαν Γυμνάσιο της ευρύτερης περιοχής μέχρι το 1969 οπότε και εγκαταλείφθηκε».

Ακόμα και ο «ανήσυχος» Στέλιος Γκιντώνης την ίδια έχει στο λεύκωμά του. Ο Θ. Βαγενάς («Χρονικά Λεβιδίου», Αδελφότης Λεβιδιωτών, 1975) πάει λίγο πιο πέρα˙ κάτω από τη φωτογραφία του Γυμνασίου σημειώνει: «Το κτίριο του παλαιού Γυμνασίου, που ιδρύθηκε με ενέργειες του Αλ. Παπαναστασίου για Γεωργική Σχολή». Και πιο κάτω: «Ποτέ δεν έγινε έρευνα από προγενέστερους συγγραφείς για την εκπαιδευτική ζωή των Λεβιδιωτών… Σήμερα λειτουργούν ένα Δημοτικό σχολείο και το Γυμνάσιο, ενώ παλαιότερον ελειτούργησαν Ελληνικόν Σχολείον και Γεωργική Σχολή». Ούτε μια αναφορά για τη σημασία του Σχολείου ως αρχιτεκτονικού μνημείου. Μόνο η «Βικιπαίδεια» κάπου πλησιάζει. Στο λήμμα Λεβίδι, πέραν των γνωστών προσθέτει: «Δυστυχώς δεν έχει δοθεί προσοχή από τις αρμόδιες αρχές στο εγκαταλελειμμένο κτήριο του Γυμνασίου Λεβιδίου, που αποτελεί μνημείο της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής της δεκαετίας του 1930, όταν υπήρχε ειδικό πρόγραμμα κατασκευής σχολικών κτηρίων (ίσως είναι έργο του αρχιτέκτονα Παπανικολάου)».

Η έκφραση «Ιδρύθηκε από τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου» μπορεί να σημαίνει τα εξής:

α) ήταν δωρεά του ίδιου στο χωριό του, β) θεσμοθετήθηκε από τον ίδιο ως αρμόδιο Υπουργό (Γεωργίας ή Παιδείας), γ) υποστηρίχτηκε πολιτικά στη Βουλή η ίδρυση της συγκεκριμένης Γεωργικής Σχολής, δ) θεσμοθέτησε γεωργικό σχολείο στο υπάρχον σε άλλο κτήριο δημοτικό ή γυμνάσιο (συνηθιζόταν ως συμπλήρωμα επαγγελματικής εκπαίδευσης), ε) μεσολάβησε σε αρμόδιους φορείς για την ίδρυσή της, στ) επιτήδειοι ντόπιοι παράγοντες του απέσπασαν προφορική υπόσχεση για μελλοντική της ίδρυση ή κατασκεύασαν διάδοση-μύθο στο όνομά του.

Οι πέντε πρώτες εκδοχές δεν αφήνουν κανένα γραπτό ίχνος σ’ αυτό το πρώτο στρώμα της έρευνάς μου σε κρατικά και υπηρεσιακά έγγραφα, αρχεία, εφημερίδες εποχής, γενική βιβλιογραφία, ειδικές μελέτες και προφορικές συζητήσεις με ανθρώπους που μελέτησαν την ιστορική περίοδο, τον Παπαναστασίου και την ιστορία της εκπαίδευσης. Δεν είναι ακαδημαϊκή μελέτη αυτή εδώ, αλλά μια εισαγωγή που θέτει το θέμα, για να αναφέρω αναλυτικά αυτές τις πηγές.

Δεν μένει, λοιπόν, για έναν ορθολογικό αναγνώστη της ιστορίας παρά μόνον η τελευταία εκδοχή. Οι διαδρομές μέσα από τις οποίες σχηματίστηκε και επιβλήθηκε, αποπροσανατολίζοντάς μας από τη μεγάλη εικόνα του Σχολείου, θα είχε ενδιαφέρον να ανιχνευτούν σε τοπικό επίπεδο. Αλλά όλη η καθημερινή ζωή και η τοπική ιστορία είναι διαμορφωμένη από τέτοιες φήμες, διαδόσεις και μύθους που γίνονται αποδεκτά στην επικράτεια του αυτονόητου, αφήνοντας ελάχιστους να ανησυχούν.

Η μεγάλη μας ανθρωπολόγος, Νάντια Σερεμετάκη (που με απέτρεψε να ασχοληθώ, λόγω της έξαρσης τοπικών αντιθέσεων που φέρει ως απόηχο κάθε προσπάθεια άρσης του πέπλου), στο βιβλίο της «Ανα-γνωρίζοντας το καθημερινό» (Πεδίο, 2018) ανατέμνει ακριβώς αυτό το φαινόμενο: «Η διάδοση επιτρέπει στον “συγγραφέα” της και τον αντιγραφέα της να εισέλθουν στην ιστορία με τη μορφή του μύθου και να καταγράψουν τη στιγμή εισόδου τους στην ιστορική καταγραφή καθεαυτή. Οι προμηθευτές της διάδοσης αποκτούν ταυτότητα και στάτους εντοπίζοντας και κατασκευάζοντας έναν Άλλον. Αυτό προϋποθέτει την επακόλουθη παραμόρφωση της πραγματικής ταυτότητας αυτού του Άλλου. Ο “συγγραφέας” της διάδοσης χρησιμοποιεί τον μύθο για να αποχτήσει ο ίδιος ταυτότητα και να καθορίσει την ιεραρχική του θέση στο θεσμικό πλαίσιο».

Ο πολιτικός Παπαναστασίου των μεγάλων οραματισμών, και της διεύρυνσης του Ελληνισμού, της Βαλκανικής συνεννόησης, των κοινωνικών αγώνων και της εκπαιδευτικής αναγέννησης έπρεπε να μπει στην προκρούστεια κλίνη του τοπικισμού: ο δημιουργός της νέας Θεσσαλονίκης και του Πανεπιστημίου της, του Πολυτεχνείου, ο αρωγός των αγροτών με την Αγροτική Τράπεζα και τη Γεωργική Εκπαίδευση, ο μαχητής του Εκπαιδευτικού Ομίλου που συνέβαλε καθοριστικά στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και στην αναγέννηση των σχολικών κτηρίων, φέρνοντας τον μεγάλο αρχιτέκτονα Εμπράρ (που σχεδίασε τη νέα Θεσσαλονίκη) από την Ινδοκίνα το 1928, για να ηγηθεί του εγχειρήματος, που τα έβαλε με τα τοπικά συμφέροντα μη διστάζοντας την απαγόρευση του χασίς το 1926, όταν η Μαντινεία ήταν από τους βασικούς παραγωγούς, αυτός, λοιπόν, έπρεπε να χωρέσει για κάποιους στο στενό πλαίσιο του χωριού μας, αναθέτοντάς του κάτι ανύπαρκτο.

Όπως μου μετέφερε ο Νίκος Γαργαλιώνης, της «Οδού Αρκαδίας», στο «Αρκαδικό Ημερολόγιο 1937» (έκδοση Παπαδημητρόπουλος) αναφέρεται: «Εις το άκρον της πόλεως του Λεβιδίου (3.500 κάτοικοι) κείται το νεόδμητον Γυμνάσιον, διασκευασθέν (με την παλιότερη σημασία της λέξης ως φροντίδα, διακόσμηση) με την τελευταίαν οικοδομικήν τέχνην. Έχει λουτρά, βιβλιοθήκην και μεγάλην έκτασιν ως γυμναστήριον». Ένα κοντινό στη χρονολογία ίδρυσης του Σχολείου ημερολόγιο δεν αναφέρει τη δεύτερη ονομασία «Σχολή» που κάποτε, αργότερα, συναρτήθηκε σ’ αυτό.

Τη συναντήσαμε σε έγγραφο του Υποθηκοφυλακείου Λεβιδίου (ευχαριστώ Παναγιώτα), σε συμβόλαιο του 1958, μεταξύ Σχολικής Εφορίας του Γυμνασίου και του ιδιοκτήτη γειτονικού οικοπέδου που εκχωρείται για διεύρυνση του Γυμναστηρίου. Εκεί αναφέρεται ότι το οικόπεδο κείται στη θέση «Αρβανίτη ή Σχολή». Έχει γίνει, δηλαδή, τοπωνύμιο, έτσι όπως επιβλήθηκε στην καθημερινή κουβέντα των λίγο μεγαλύτερων από μας. Η αχλύς ενός αδιευκρίνιστου καθεστώτος που θολώνει την κρίση και τη μνήμη.

Ο Αντρέας Γιακουμακάτος, παθιασμένος με την έκλαμψη του μοντερνισμού στην Ελλάδα, όπως αποτυπώθηκε προνομιακά στα σχολικά κτήρια ’28-’32 (αρχιτέκτονας, καθηγητής ιστορίας της αρχιτεκτονικής στην Καλών Τεχνών, μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου Νεοτέρων Μνημείων και της Ακαδημίας της Φλωρεντίας), επισκέπτεται πριν καμιά τριανταριά χρόνια (όπως μου αφηγείται) το Λεβίδι, για να δει και να φωτογραφίσει το έργο των Γεωργακόπουλου – Ζογγολόπουλου για την ακαδημαϊκή του έρευνα. Κρίμα που στο καφενείο που ήπιε καφέ δεν είπε μια κουβέντα για να μάθουμε κι εμείς τι θαυμαστό κρυβόταν πίσω από την επιβεβλημένη ως τοπωνύμιο λέξη «Σχολή» πάνω στο Σχολείο μας.

6. ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Η μακριά πονεμένη ιστορία των Γεωργικών Σχολείων στην Ελλάδα, σχεδόν δύο αιώνων, ξεκινά με την Καποδιστριακή «Σχολή της Τίρυνθας» και καταλήγει στη σχεδόν πλήρη απονοηματοποίηση και εξαφάνιση της προ-πανεπιστημιακής γεωργικής εκπαίδευσης σήμερα.

Στη «Γεωργική Σχολή της Τίρυνθας», το 1866 – 1872, βρίσκουμε διευθυντή (Δημητρίου Ζωγράφου, «Ιστορία της παρ’ ημίν Γεωργικής Εκπαιδεύσεως», Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, 1937) έναν άλλον συμπατριώτη μας, οραματιστή της Γεωργικής εκπαίδευσης, τον Ιωάννη Αποστολόπουλο (θείο του Παπαναστασίου, αδερφό της μητέρας του, και καθοδηγητή του στους αγροτικούς οραματισμούς – Σπ. Μαρκέτος, «Αλέξανδρος Παπαναστασίου», διδακτορικό) Εκδότης της «Γεωργικής Εφημερίδος», καθηγητής Γεωργίας στο Διδασκαλείον Κερκύρας, Διευθυντής του Γεωργικού Σταθμού της Βυτίνας, και υπογράφοντα ως «εκ Τριπόλεως Αγρονόμος». Παρεμβαίνει το 1884 στον νόμο Τρικούπη «Περί ιδρύσεως Γεωργικών σχολείων», που γίνεται, ουσιαστικά για τη διαχείριση του κληροδοτήματος Π. Τριανταφυλλίδου (του Βυτιναίου Ευεργέτου που άφησε στο δημόσιο για σχολεία 42.000 αυστριακά φλουριά – ένα εκατομμύριο περίπου δραχμές, όταν ο κρατικός προϋπολογισμός ήταν 18 εκατ.) για να γίνουν «Πρακτικαί Γεωργικαί Σχολαί, μία εν εκάστω νομώ του κράτους και μία εν τη ιδιαιτέρα πατρίδι του κληροδότου, τη Βυτίνη της Γορτυνίας, προς βελτίωσιν της Γεωργίας δια διδασκαλίας και εισαγωγής των τελειωτέρων μεθόδων».

Στο πατρικό του στο Λεβίδι, τη δεκαετία του ’80, η σκεπή του σπιτιού του βρίσκεται πεσμένη πάνω στη μεγάλη, πολύτιμη βιβλιοθήκη του και ό,τι σώζεται εξαφανίζεται εν συνεχεία.

Τελικά, το 1887 ιδρύθηκαν 3 Τριανταφυλλίδεια σχολεία: η Γεωργική Σχολή της Αθήνας (στον χώρο του Ρουφ όπου δημιουργήθηκε αργότερα το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο) με τον Γεννάδιο, στην Τίρυνθα της παλιάς σχολής με τον Χασιώτη, και ένα μέρος της «Κασσαβέτειας Σχολής Αϊδινίου» που ονομάστηκε «Τριανταφυλλίδειος Γεωργική Σχολή Αϊδινίου». Το 1891 λειτούργησε, τελικά, στη Βυτίνα ο Γεωργικός Σταθμός..

Με το νόμο 301 της 30 Σεπτεμβρίου 1914 ιδρύονταν κατώτερα γεωργικά πρακτικά σχολεία, ένα σε κάθε νομό, διετούς φοίτησης με σκοπό την επαγγελματική μόρφωση των παιδιών των γεωργών ή των απασχολουμένων με κάποιο γεωργικό κλάδο.

Έως το 1908 είχαν δημιουργηθεί 11 Γεωργικοί Σταθμοί και από το 1920 ως το τέλος της δεκαετίας άλλοι 13.

Η «Γεωργική Εκπαίδευσις θεσμοθετείται με Υπουργό Γεωργίας Αλ. Παπαναστασίου και Παιδείας Θ. Νικολούδη, με το Ν.Δ. της 7-10-1927, όπου κύριος κορμός ήταν η «μετατροπή σχολείων Μέσης Εκπαιδεύσεως εις Γεωργικά τοιαύτα», επίσης, «Κυριακά Γεωργικά Σχολεία» και «Φροντιστήρια γεωργικής εκπαιδεύσεως δημοδιδασκάλων» (Σπ. Πλουμίδης, «Έδαφος και μνήμη στα Βαλκάνια», Εκδ. Πατάκη, 2011). Στο πλαίσιο αυτό γίνονται, εκτός της Βυτίνας, στην Τεγέα και την Τρίπολη.

Πουθενά δεν αναφέρεται οποιουδήποτε τύπου Γεωργική Σχολή στο Λεβίδι.

Για την έρευνα αυτή συμβουλεύτηκα δύο βασικούς ανθρώπους για την ιστορία της Γεωργικής Εκπαίδευσης: την Ιουλία Κανδήλα (με την πιο συστηματική νεότερη δουλειά γι’ αυτό το θέμα στην Ελλάδα, με το 7χρονης έρευνας διδακτορικό της στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας: «Η Αβερώφειος Γεωργική Σχολή Λάρισας – Συμβολή στην ιστορία της Γεωργικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα», 2001) και τον Δημήτρη Παναγιωτόπουλο (ερευνητή, υπεύθυνο του Ιστορικού Αρχείου της Γεωπονικής Σχολής, ομιλητή στη Βυτίνα για την επανασύσταση της Τριανταφυλλίδειου Σχολής).

Και οι δυο (πέρα από τα στοιχεία που παραθέτω πιο πάνω) με διαβεβαιώνουν ότι στη μακρόχρονη έρευνά τους ποτέ δεν συνάντησαν οποιαδήποτε αναφορά για Γεωργική Σχολή στο Λεβίδι. Και την ιστορία ξέρουν καλά και τον Παπαναστασίου. Την ίδια ανυπαρξία αναφοράς βρίσκω και στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και στη διαδικτυακή αναζήτηση και με τη βοήθεια της υπεύθυνης Αναγνωστηρίου κ. Κουλικούρδη.

Η διένεξη μεταξύ Υπουργείου Γεωργίας (υποστήριξη από το Αγροτικό Κόμμα του Χασιώτη) και του Υπουργείου Παιδείας (μεταρρύθμιση Γόντικα – Παπανδρέου) για τη δημιουργία, τη λειτουργία και τον έλεγχο των Γεωργικών Σχολείων καθυστέρησε και σχεδόν ακύρωσε την πρόοδο αυτού του εγχειρήματος. Ακόμα σημαντικότερος αρνητικός παράγοντας ήταν η απροθυμία των γεωργικών πληθυσμών να εγκλωβίσουν τα παιδιά τους στα χωράφια, τόσο βαριά συνθήκη στη δική τους ζωή. Όλο και κάποιος τους απειλούσε με την προτροπή «τα παιδιά των γεωργών να γίνουν γεωργοί, των τεχνιτών τεχνίτες και των εμπόρων έμποροι».

7. ΙΔΡΥΣΗ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ

Στο βιβλίο συνεδριάσεων των καθηγητών που βρίσκεται στο αρχείο του Λυκείου Λεβιδίου δεν υπάρχει καμιά αναφορά ούτε σε Γεωργική Σχολή ούτε και σε ειδικό πλαίσιο γεωργικής εκπαίδευσης στο υπάρχον γυμνάσιο για την κρίσιμη περίοδο (1924 -1936).

Για να εντοπίσουμε τη χρονολογία έναρξης λειτουργίας του Γυμνασίου, έμμεσα, γιατί άμεση γραπτή αναφορά δεν βρήκαμε ως σήμερα, χρησιμοποιούμε τις παρακάτω πηγές:

1. Μαρτυρία «Τακτικού αναγνώστη» (δεκαετία 1990) στην εφημερίδα του Λεβιδιού αναφέρει: «Ήταν κάποιο από τα διδακτικά εξάμηνα, δεν θυμάμαι ακριβώς, του 1935-1936, που ο Γιαννακάκης, ένας λαμπρός και εξαίρετος Γυμνασιάρχης, έδωσε την εντολή του… ξεσηκωμού. Και άρχισε ο ρόβολος των θρανίων και των τραπεζιών, των καθισμάτων και των βιβλιοθηκών… από του Κοντοράβδη και του Χριστάκη στο μοντέρνο τότε διδακτήριο, που επίσημα χτίστηκε για Γεωργική Σχολή αλλά έντεχνα διαμορφώθηκε σε σχολικό κτήριο…».

2. Σύμφωνα με το πρώτο βιβλίο συνεδριάσεων (από το 1924) που σώζεται στο Λύκειο Λεβιδίου (ευχαριστούμε τον κ. Χρυσανθακόπουλο και την κ. Βασιλοπούλου) το Γυμνάσιο θεσμοθετείται στο Λεβίδι, προϋπάρχοντος του Ελληνικού Σχολείου, τη χρονιά 1924-1925, με πρώτο διευθυντή τον Μ. Μιχαλόπουλο, που παραλαμβάνει από τον αντιπρόεδρο της Κοινότητας, Προκόπιο Κουτσουράκη στις 11.12.24 τα έπιπλα και τα θρανία για το νέο Σχολείο.

Τον «εξαίρετο Γυμνασιάρχη» Σωτήριο Γιαννακάκη τον βρίσκουμε σε αρκετές εγγραφές: το 1927 (για εισιτήριες και προαγωγικές εξετάσεις), από την ιστορία της περίφημης Ιωνιδείου Σχολής του Πειραιά γυμνασιάρχη εκεί πριν το 1933, ξανά το 1933 στο Λεβίδι. Τον Ιούλιο του 1936 (σύμφωνα με το «Αρχαιολογικό Δελτίο της Δ’ Εφορείας Αρχαιοτήτων, 2001 – 2004») ως τον άνθρωπο που ανακάλυψε χάλκινη φιάλη στον Ορχομενό Αρκαδίας και «εστάλη στο Μουσείο Ναυπλίου από τον Γυμνασιάρχη Λεβιδίου Σ. Γιαννακάκη τον Ιούλιο του 1936» – πρόσφατα μεταφέρθηκε στο Μουσείο Τρίπολης.

Τελικά, με την αρχή της νέας σχολικής χρονιάς, τον Σεπτέμβριο του 1936, παραδίδει τη διεύθυνση στον υποδιευθυντή Απόστολο Μπακόπουλο (τον περίφημο δάσκαλο που εκτελέστηκε από τους Γερμανούς και στα υπόγεια του Νέου Σχολείου έκανε με τους μαθητές του φυτώριο από μυγδαλιές για όλο το χωριό – δες σπαρακτική περιγραφή στην Εφημερίδα του Λεβιδιού, Αθ. Πραγκαστής, 1992).

Αν η μετεγκατάσταση γίνεται υπό τη διεύθυνση του Σ. Γαννακάκη, γίνεται πριν φύγει από το Λεβίδι, στο τέλος του καλοκαιριού τις «μέρες του ’36».

3. Οι τρεις φωτογραφίες του περατωμένου νεόδμητου Γυμνασίου, που παρουσιάζει ο Καραντινός στο περίφημο λεύκωμά του, δεν χρονολογούνται στο βιβλίο (ούτε αναφέρεται όνομα φωτογράφου) αλλά υπάρχουν δύο όρια: α) η μελέτη του είναι ολοκληρωμένη το 1933 όταν γράφει τον πρόλογό του (με την ευκαιρία του 4ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής, εκείνη τη χρονιά), β) το Λεύκωμα είναι έτοιμο για εκτύπωση από το 1935 – ο ίδιος πιέζει το Τεχνικό Επιμελητήριο να επισπεύσει την έκδοσή του για να προλάβει την Έκθεση του Παρισιού το ’35 και την ίδια χρονιά ζητά πρόλογο από τον Γκρόπιους για το τελειωμένο του βιβλίο- παρόλο που τυπώνεται τελικά το 1938 (Α. Γιακουμακάτος, ό.π.). Άρα χρονολογούνται μεταξύ 1933 και 1935.

Συνδυάζοντας τις τρεις πηγές καταλήγουμε στο ασφαλές συμπέρασμα ότι το καινούριο Σχολείο, που σχεδιάστηκε το 1931, ολοκληρώθηκε έως το 1935 και λειτούργησε τη σχολική χρονιά 1935 – 1936 (προς άρσιν και της πολιτικής απαξίωσης του Γυμνασίου στη διαδιδόμενη φράση «ιδρύθηκε το 1925 ως Γεωργική Σχολή από τον Παπαναστασίου και λειτούργησε ως Γυμνάσιο το 1936, επί Μεταξά»).

Τον Νοέμβριο του 1969, ολοκληρώνεται η μεταστέγαση του Γυμνασίου στο νέο κτήριο (Βιβλίο Πρακτικών του Γυμνασίου Λεβιδίου, στο σημερινό Λύκειο – Χρυσανθακόπουλος, Βασιλοπούλου): «Εν Λεβιδίω και εν των γραφείω του Γυμνασίου, σήμερον 15ην Νοεμβρίου 1969, ημέραν ολοκληρώσεως της εν τω νέω διδακτηρίω μεταστεγάσεως του εκπαιδευτικού ιδρύματος, συνήλθεν εν πλήρει ολομελεία ο εκ των Καθηγητών Σύλλογος εις έκτακτον πανηγυρικήν συνεδρίαν» (με διευθυντή τον Αρ. Πριόβολο και συνυπογράφοντες Β. Κουτσούγερα, Χρονόπουλο, Αλεξανδρή, Κόλλια, Παπαδόπουλο…), όπου, επίσης, καλείται η Βασιλική Πάρχα ως χήρα του ευεργέτου ίδρυσης του νέου Σχολείου να παραστεί στα εγκαίνια.

8. Η «ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ» ΚΑΙ ΟΙ «ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ»

Μέσα από την εγκατάλειψη και τις καταστροφές στο σώμα του Σχολείου, το 2005 ο Δήμος Λεβιδίου (επί δημαρχίας Θανάση Καβουρίνου) εξασφαλίζει για «συντήρηση-αποκατάσταση του Γυμνασίου» χρηματοδότηση του Οργανισμού Σχολικών Κτηρίων 600 χιλιάδες ευρώ (από τα οποία 460 πήγαν στο σχολείο και τα υπόλοιπα σε άλλα σχολικά έργα), εντασσόμενο, άρα, στη φυσική του θέση, του κορμού των σχολικών κτηρίων. Στόχος αυτών των παρεμβάσεων είναι να υποδεχτεί το κτήριο το Δημοτικό, το Νηπιαγωγείο και τον Παιδικό Σταθμό (ιδανική, όντως, συνέχεια του ιστορικού Σχολείου, που ακυρώθηκε, όπως και η τεράστια επένδυση, λόγω της δυσαρέσκειας των γονιών… να πηγαίνουν τα παιδιά τους τόσο μακριά!).

Ανατέθηκε στις τεχνικές υπηρεσίες της ΤΥΔΚ η τεχνική μελέτη, και προέκυψε η «Μελέτη 380/2005» την οποία ακόμα αναζητώ (δεν ήταν στον φάκελο που ο Βασίλης Ζάβος βρήκε στο Δημαρχείο, οι υπηρεσίες του Δήμου Τρίπολης δεν μου έδωσαν ποτέ τον Φάκελο 141Α που τους παρεδόθη και ο ανάδοχος του έργου, Βασίλης Τατούλης, μου υποσχέθηκε να την βρει).

Ο μετέχων στην Επιτροπή καλλιεργημένος μηχανικός, Απόστολος Παπαδόπουλος εξέφρασε τον θαυμασμό του για τους αρχιτέκτονες που έχτισαν το Σχολείο (κατά τη μαρτυρία του Θ. Καβουρίνου), άρα ίσως είχε κάποια σχέδια μπροστά του.

Το έργο ανατέθηκε με διαγωνισμό στην «ΚΑΣΤΑΤ Κατασκευαστική» και υπογράφεται Σύμβαση στις 27 Απριλίου 2006 για «Συντήρηση – επισκευή εκτεταμένων ζημιών του Παλαιού Γυμνασίου Λεβιδίου».

Αν δεν έχει κάποιος μπροστά του τον αρχικό ιστορικό σχεδιασμό του Γυμνασίου δεν μπορεί να προβεί σε ένα τέτοιο έργο Συντήρησης Νεοτέρων Μνημείων, με τόσο εκτεταμένη παρέμβαση, που χρειάζεται πολύ ειδικευμένη ομάδα αρχιτεκτόνων και μαστόρων, κι όχι μόνο με μια γενική μελέτη των μηχανικών της ΤΥΔΚ.

Η έλλειψη αυτού του ιστορικού βάθους οδηγεί στο γκρέμισμα του έργου του μεγάλου μας γλύπτη Ζογγολόπουλου και οι παλιές τουαλέτες ισοπεδώνονται για τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου. Τα πολυμελετημένα τότε τζαμωτά παράθυρα (και από τον Γεωργακόπουλο σε τυπολογική μελέτη) ξηλώνονται και αντικαθίστανται με αλουμίνια. Η σκεπή (με συζητήσεις και προτάσεις, και από τον Λε Κορμπυζιέ, για την παιδαγωγική της χρήση) αφαιρείται και αντικαθίσταται με νέα. Προστίθενται ψευδοροφές. Η εξωτερική εμφάνιση, με τον «λαχανί» χρωματισμό και το πράσινο είναι πολύ μακριά από τον αρχικό σχεδιασμό.

Θα χρειαστεί, λοιπόν, μια πολύ ειδική πραγματογνωμοσύνη και θα την αναζητήσουμε. Ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων, τα Μεταπτυχιακά Τμήματα «Προστασίας Συντήρησης και αποκατάστασης Μνημείων Πολιτισμού» του Μετσόβιου και της Θεσσαλονίκης, η αρχιτέκτων Ελένη Μαϊστρου, με την εκτεταμένη, σημαντική εργασία της και του Τμήματός της, ερευνητές με διδακτορικά και διπλωματικές εργασίες (Λ. Ζωίδης, «Αποκατάσταση 2ου Γυμνασίου Λυκείου Θασσαλονίκης –ίδιας περιόδου με το δικό μας– Χριστίνα Καραφάγκα, «Αποκατάσταση κτηρίου Μοντέρνου Κινήματος», 2018) είναι στη διάθεσή μας να μας δώσουν κατευθύνσεις.

9. ΑΝΑΚΗΡΥΞΗ ΩΣ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΟΥ

Μετά την, όχι και τόσο εξηγήσιμη, μεταφορά του Γυμνασίου σε υποδεέστερο κτήριο και περιβάλλον, έγιναν πολλές αναποτελεσματικές απόπειρες επαναλειτουργίας του, πάνω κυρίως σε τοπικά σχέδια και προτάσεις. Μεταφορά εκεί του Δημοτικού Σχολείου, Κέντρο και Αρχείο μελέτης της Μετανάστευσης (επί Γιάννη Πραγκαστή), Κέντρο Γεωργικής Εκπαίδευσης (επί Νίκου Πραγκαστή), μεταστέγαση του Δημοτικού και Νηπιαγωγείου (Θανάσης Καβουρίνος) και πολλά άλλα, μέχρι την πρόσφατη πρόταση να γίνει Κτηνιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.

Όποια και να ευοδωθεί, πρέπει να πάρει υπόψιν αυτό το ιστορικό παρελθόν και την ένταξη του Σχολείου και του κτηρίου του στον κεντρικό κορμό της ελληνικής εκπαίδευσης, χωρίς τις περίεργες περιθωριοποιήσεις που υπέστη τόσα χρόνια.

Κυρίως, όμως, πρέπει να προστατευτεί ένα σημαντικό μνημείο του νεότερου πολιτισμού από ανιστόρητες παρεμβάσεις, τροποποιήσεις και κατεδαφίσεις. Στην επικοινωνία μου με το Κεντρικό Συμβούλιο Νεοτέρων Μνημείων (που ξέρουν καλά το Σχολείο) και με την περιφερειακή Εφορεία Αχαΐας –Τμήμα Προστασίας και Αναστύλωσης– στην οποία υπαγόμαστε, με διαβεβαίωσαν ότι είναι απλή και γρήγορη η διαδικασία κήρυξής του σε διατηρητέο: είναι αρκετός ο φάκελος που σχηματίζει αυτή η έρευνα αρκεί να συνοδεύεται από πρόταση τοπικού πολιτιστικού φορέα ή Δήμου. Ενημέρωσα τον «Φιλοτεχνικό» Λεβιδίου γι’ αυτό και θα κάνουν τις απαραίτητες συνεδριάσεις και τα τυπικά για να το αποφασίσουν.

10. ΑΝΟΙΧΤΑ ΠΕΔΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Αυτό το άρθρο θέτει το βασικό θέμα και ανοίγει πλούτο δευτερευόντων για περαιτέρω διερεύνηση. Είναι μόνο μια εισαγωγική καταγραφή των βασικών σημείων μιας εκτεταμένης, σε πρώτο στρώμα, έρευνας σε πηγές και βιβλιογραφία κι ακόμα περισσότερο όσων δεν μπόρεσα ακόμα να εντοπίσω, μέσα στα στενά χρονικά πλαίσια.

Δυστυχώς χάσαμε τη γενιά των άμεσων μαρτύρων εκείνης της εποχής, που θα μπορούσαν να μας δώσουν πολύτιμες πληροφορίες και αφηγήσεις. Ακόμα και της μάνας μου τις αφηγήσεις, που με επιμονή με πληροφορούσε για τους καθηγητές και τα κτήρια του Ελληνικού Σχολείου και του Γυμνασίου του ’24 -‘28 που τα έζησε, δεν τις κατέγραψα. Για παράδειγμα, κάποιοι θα θυμούνταν τους μαστόρους και τους εργάτες που δούλεψαν στο χτίσιμό του. Το ψάχνουμε με τον Λαγκαδιανό σύλλογο «Άνθη της Πέτρας», μήπως μαστόροι από κει πήραν μέρος.

Τίποτα όμως δεν αλλάζει τη βέβαιη και στέρεα εκδοχή ότι αυτό το συγκεκριμένο κτήριο που ξέρουμε (όπως αναφέρουμε και στην αρχή) σχεδιάστηκε, χτίστηκε και θεσμοθετήθηκε εξαρχής ως Γυμνάσιο Λεβιδίου, μέρος και μνημείο της μεγάλης εκπαιδευτικής και αρχιτεκτονικής αναγέννησης του Μεσοπολέμου, άνθησε για 33 χρόνια, βγάζοντας γενιές μαθητών, αφέθηκε ανενεργό μέχρι σήμερα και υπέστη ανιστόρητες παρεμβάσεις.

Η ανακήρυξή του σε διατηρητέο μνημείο σύγχρονου πολιτισμού είναι επείγουσα για να προστατευθεί το κτήριο, όσο πια γίνεται, και να βρει μια νέα σύγχρονη χρήση που να ανταποκρίνεται στο λαμπρό του παρελθόν, με γνώση της ιστορικής του πορείας.

Προσωπικά, απολογούμαι (και φοβάμαι εκτός χρόνου) για την καθυστέρηση τόσων πολλών δεκαετιών ν’ αμφισβητήσω το καθιερωμένο και να δω με άλλη ματιά την ιστορία.

Μνήμη και α-λήθεια, πριν όλα τα σκεπάσει η «σκόνη του χρόνου».

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Αυτή την περίοδο της παροξυσμικής, λόγω έκπληξης και στενότητας χρόνου, έρευνάς μου, ήρθα σε επαφή με δεκάδες ανθρώπους: συγχωριανούς, αρχιτέκτονες, υπηρεσίες, αρχεία, ερευνητές-συγγραφείς, που μου έδωσαν απαντήσεις ή μου άνοιξαν ορίζοντες. Τους ευχαριστώ όλους εκ βαθέων, υποσχόμενος να τους ταλαιπωρήσω περισσότερο σ’ ένα δεύτερο πιο μακρόχρονο κύκλο. Ιδιαίτερα, όμως, τον Χρήστο Καρβουνιάρη που ήταν ο καθημερινός σύνδεσμός μου με τις πηγές του χωριού και μου έβαλε την πρόκληση της λίγο βεβιασμένης δημοσίευσης στην εφημερίδα.

Πηγή: f/b Φιλοτεχνικός Λεβιδίου

(1) Σχόλιο

Ο ΤΡΥΓΟΣ (από το αρχείο του αειμνήστου λαογράφου Φίλλιπα Κολλιόπουλου)

Σάββατο, 3 Οκτωβρίου, 2020 στις 1:18μμ | Κατηγορία: Ιστορικά | Ν.Δ.Κ.

Μεγάλο πανηγύρι γινόταν στον τρύγο. Τότε ήσαν πολλά τα αμπέλια τρύγαγε ο κόσμος μια βδομάδα. Έκανε “πράξη” το κοινοτικό συμβούλιο και μπαίναμε όλο το χωριό μια μέρα στον τρύγο. Κουβάλαγαν το μούστο με τα ασκιά από γιδιές. Οι κουβαλητάδες μπροστά στα πουκαμισά τους και τα παντελόνια ήταν γεμάτοι λάσπη-κορυά από τις γιδιές που ανάλυχαν λίγο και φόρτωναν και ξεφόρτωναν στο χωριό.

Στους δρόμους προς τα αμπέλια ήσαν μεγάλες παρελάσεις. Φάλαγγες από ζώα άλλοι πήγαιναν και άλλοι ερχόταν φορτωμένα. Στο αμπέλι υπήρχε βούτα μικρός κάδος ξύλινος που λιώναμε τα σταφύλια ή με το αντί του λάκκου ή με το στουμπιστήρι. Ο γέρο-Λαχανάς εκείνη την ημέρα το έκλεινε το σχολείο για να απολαύσουν τα παιδιά το πανηγύρι του τρύγου διότι την άλλη ημέρα θα το γράφαμε και έκθεση. Όλα αυτά δεν ξεχνιούνται, όποιος τελείωνε πρώτα βοήθαγε το συγγενή του, το γείτονα, το φίλο, το κουμπάρο.

Το καλύτερο θέαμα στον τρύγο ήταν το βράδυ, πολλοί κοιμόταν στα αμπέλια άναβαν φωτιές που λαμποκόπαγε το δραγασιό. Τον τελευταίο δρόμο αυτοί που φεύγαν για το χωριό οι γυναίκες βαστάγαν στα χέρια τους, τις κρεμαστάρες τα καλύτερα σταφύλια και διαλεχτά σταφύλια φιλέρια, ροδίτες, αλεπούδες και ασπρούδες τα κρέμαγαν στα χαγιάτια και στα ταβάνια των σπιτιών και τρώγανε έως του Αγίου Φιλίππου και ακόμα. Το καλύτερο έδεσμα στον τρύγο ήταν η ρέγγα την έλεγαν και σκουράντζο. Άναβαν φωτιά με αγκάθια και τις καπσαλίζαν και μοσχοβολούσε ο τόπος.

Την πρώτη μέρα πιάναν τις άκρες οι κυνηγοί, φώλιαζαν πολλοί λαγοί στα αμπέλια και το ντουφεκίδι με την Δημητσανήτικη μπαρούτι πήγαινε καπνός, σωστός πόλεμος. Οι γέροι γραδέρναν τα κρασιά, πρακτικώς άμα κόλλαγε ο μούστος στα χέρια είχε βαθμούς. Άλλοι γέμιζαν ένα τσουκάλι μούστο και ρίχναν ένα φρέσκο αυγό μέσα όπως το γεννάει η κότα. Όταν το αυγό στεκόταν πάνω το κρασί είχε βαθμούς όταν βούλιαζε ήταν αδύνατο. Της Βλαχέρνας το δραγασιό βγάζει το καλύτερο κρασί άρωμα γιατί έχει ποικιλία σταφυλιών έχουν καλούς βαθμούς. Συντηρούνται σε υπόγεια άνευ χημικών φαρμάκων και το πίνεις ευχαρίστως χωρίς να σου κουδουνίσει το κεφάλι.

Στο τέλος οι γυναίκες βάσταγαν μούστο για πετιμέζι και για μουσταλευριά, που ρίχνανε μέσα στο χυλό τις βουλιές, μυγδαλοκάρυδα και τσαπελόσυκα τα λεγόμενα φουντούκια. Το πετιμέζι βρισκόταν χρονικώς για τις τηγανίτες, για το πότζι με το τσίπουρο και για το τσουκαλόκαυτο κρασί. Τώρα ο τρύγος έχασε την παλιά του αίγλη, δεν αισθάνεσαι τίποτα ούτε σου προξενεί καμιά εντύπωση. Σε λίγες μέρες αφού σπιρταριζώσαν τα τσίπουρα στην κάδη, έστεναν τα καζάνια και βγάζαμε το τσίπουρο. Εκεί γινόταν δοκιμές από τους “ειδικούς” να ιδούνε τίνος είναι δυνατότερο το ούζο και φεύγαν στουπί!!

Χωρίς Σχόλια

Τοποθέτηση αναμνηστικού κάδρου εις ανάμνηση του αειμνήστου τσαγκάρη Συμεών Τσαρουχά στο Πνευματικό Κέντρο της Βλαχέρνας.

Δευτέρα, 21 Σεπτεμβρίου, 2020 στις 10:07μμ | Κατηγορία: Ιστορικά | CLOLONIS

Την Κυριακή 20 Σεπτεμβρίου 2020, πραγματοποιήθηκε η τοποθέτηση στο Πνευματικό Κέντρο της Βλαχέρνας, του κάδρου του αειμνήστου Συμεών Τσαρουχά, του τσαγκάρη του χωριού μας!

Το παρόν έδωσαν τα παιδιά του, ο υιός του Κώστας με την σύζυγό του Ευαγγελία, η κόρη του Βασιλική και ο εγγονός του, ο Συμεών! Η Βασιλική εκ μέρους της οικογενείας ευχαρίστησε τους εμπνευστές-δημιουργούς αυτής της προσπάθειας και τόνισε πως όλοι στην οικογένεια είναι συγκινημένοι για το εγχείρημα αυτό και νιώθουν υπερήφανοι για τον αείμνηστο μπάρμπα-Σύμα!

*** Να σημειώσουμε ότι στο Πνευματικό Κέντρο του χωριού, έχουν τοποθετηθεί τα κάδρα του αειμνήστου Παναγιώτη Φιλ. Ξουράφη του τηλεφωνητή, του αειμνήστου Αθανασίου Γ. Καρούντζου (Αφαλαρίδα) του σαμαρτζή και τώρα του αειμνήστου Συμεών Τσαρουχά του τσαγκάρη. Ήδη έχει ξεκινήσει η διαδικασία για το επόμενο κάδρο.

Χωρίς Σχόλια

Για το έπος του ΄40!

Σάββατο, 18 Ιουλίου, 2020 στις 1:01μμ | Κατηγορία: Ιστορικά | Ν.Δ.Κ.

Συνέντευξη του αειμνήστου Χρήστου Κουτσούγερα

Από την σελίδα «Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα»

26 Οκτωβρίου 2008

Μας ενδιαφέρει πάρα πολύ να μιλήσουμε με ανθρώπους που τα ζήσανε αυτά τα πράγματα, που ζήσανε τις κακουχίες, είτε στην πόλη, είτε στην επαρχία που ζήσανε τους αγώνες στην αντίσταση, όλα αυτά τα πράγματα. Εσείς ήσασταν στην Πελοπόννησο.

Εγώ ήμουνα στην Βλαχέρνα της Αρκαδίας το χωριό μου. Βλαχέρνα Αρκαδίας, είναι 32 χιλιόμετρα από την Τρίπολη, μέσα στα έλατα στο δρόμο επάνω που οδηγεί προς την Βυτίνα και προς τα Καλάβρυτα.

Πόσο χρονών ήσασταν;
Έχω γεννηθεί το 1923, επομένως το 1940 που άρχισε ο πόλεμος στην Αλβανία ήμουν 17 χρονών, πήγαινα στο γυμνάσιο και μου έμεινε αυτή η ημερομηνία 28 Οκτωβρίου 1940. Εκεί ήταν βέβαια το έπος της Αλβανίας, το οποίο δεν λέγεται με λόγια και που εμείς το ζήσαμε.

Εσείς ήσασταν φυσικά πολύ μικρός, δεν πήγατε στην Αλβανία;
Όχι δεν πήγα στην Αλβανία εγώ, εγώ πήγαινα στο γυμνάσιο τότε στο Λεβίδι.

Το σχολείο συνεχιζότανε κανονικά;
Τα σχολεία σταματήσανε. Στις 28 Οκτωβρίου του 1940 σταματήσανε τα σχολεία, δεν πηγαίναμε σχολείο, ούτε τα δημοτικά, γιατί φοβόμασταν τους βομβαρδισμούς. Είδαμε όμως τον ενθουσιασμό που σας λέω δεν περιγράφεται. Να πηγαίνουν τόσα παιδιά από είκοσι χρονών μέχρι 32 χρονών πήγανε όλα στην Αλβανία στο στρατό.

Το χωριό σας είχε πολλά άτομα;
Από το χωριό μας ήταν 120 παιδιά, ρήμαξε το χωριό.

Περισσότερα

Και πόσοι από αυτούς επέστρεψαν;
Από αυτούς να πούμε καλύτερα αυτούς που έμειναν εκεί. Έμειναν τρεις εκεί, σκοτώθηκαν, αλλά ήσαν και άλλοι οι οποίοι μείνανε ανάπηροι με ένα πόδι, με ένα μάτι, χωρίς μάτια ένας, και με τα μετάλλια.

Πως τους υποδέχτηκε ο κόσμος;
Ο κόσμος, πάλι δεν μπορεί να τα πει κανένας. Πατέρας που να έχει δυο παιδιά στην Αλβανία, δύο παιδιά στο μέτωπο, και όταν έσπασε το μέτωπο της Αλβανίας αφού έγινε η επίθεση των Γερμανών στο Ρούπελ και μπήκανε οι Γερμανοί, να βλαστημάει τα παιδιά του που αφήσανε το μέτωπο και ήρθαν στο χωριό, γέρος τσοπάνος αγράμματος. Τι ήρθατε να κάνετε εδώ, τους έλεγε, ούτε γυναίκα θα έχετε, ούτε αδελφή θα έχετε, ούτε τίποτα δεν θα έχετε. Οι μάνες ήσαν διαφορετικά, πονούσαν για τα παιδιά τους.
Αξιοσημείωτο ήταν τότε η αναγγελία του θανάτου του Χρήστου Κολίτνζα, συνώνυμου του Χρήστου. Σκοτώθηκε αυτός ο λοχίας στις 14 Δεκεμβρίου του 1940 επάνω στο ύψωμα Μάλι Σπατ στην μάχη, τραυματίστηκε βαριά, έπαθε πανωλεθρία το τάγμα του, διότι από τον ενθουσιασμό τον πολύ μπήκανε πολύ βαθιά μέσα στο μέτωπο να πιάσουν αιχμαλώτους Ιταλούς και εκεί τους την φυλάγανε οι Ιταλοί, οι οποίοι ήτανε πάνοπλοι, οι Ιταλοί είχανε αυτόματα όπλα, είχαν όλμους. Ενώ οι δικοί μας με τα ντουφέκια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, με μία ρέγκα στο σακίδιο, και αν ήταν και αυτή η ρέγκα. Απίστευτα πράγματα και όμως πολεμούσανε.

Εσείς στο χωριό πως μαθαίνατε τα νέα τους;
Τα μαθαίναμε, περιμέναμε κάθε βράδυ τα γράμματα τα οποία ερχόντουσαν μετά από δεκαπέντε μέρες, και από την εφημερίδα. Δεν είχαμε ραδιόφωνο και περιμέναμε με αγωνία να διαβάσουμε τα γράμματα που έπαιρνε ο τάδε, ο τάδε, ο τάδε, να τα διαβάσουμε όλοι, γιατί εκεί μέσα θα λέγανε ειρήνη. Ή να του γράφουν φίλοι του και να του λένε ότι αυτό το πράγμα που έχεις ως αναπηρία θα είναι παράσημο για σένα.

Θέλετε να μας το ξαναπείτε λίγο αυτό το κομμάτι με τα γράμματα, για να το έχουμε όλο, ότι έχετε τα γράμματα του κυρίου Ρούνη που τι του έστελναν.
Φέρνεις το βιβλίο;

Όχι, όχι, δεν χρειάζεται θα το δούμε μετά, απλά πείτε μας.
Τα γράμματα αυτά τα έχει ο Ρούνης ο Αριστείδης, ο γέρος τον λέμε εμείς, γιατί είναι 90 χρονών τώρα και ζει στο χωριό και αυτός με το παράσημό του με ένα μάτι.

Το έχασε εκεί;
Που το έχασε εκεί. Είναι συγκινητικό που τραυματίστηκε, φορούσε και γυαλιά, αλλά τα γυαλιά δεν πάθανε τίποτα και το μάτι βγήκε. Ήρθε πίσω, παράτησε τα όπλα του εκεί πέρα στο ύψωμα επάνω, γέμισε αίματα όλος, στην αριστερή πλευρά είναι γεμάτος από θραύσματα του όλμου, όλη η πλευρά αυτή το πρόσωπο, βαρέα τραυματίας και το μάτι βγαλμένο, δεν το ήξερε όμως. Τον πήρανε την νύχτα οι στρατιώτες οι άλλοι οι συμπολεμιστές του και τον γυρίσανε πίσω, γιατί όλοι γυρίζανε πίσω, εγκαταλείψανε δηλαδή την θέση τους, πιο κάτω μέσα σε χιόνι, πενήντα πόντους χιόνι, πιο κάτω τους έσπρωξε λέει κάποιος, γιατί πήγαινε στο ντορό στο χιόνι, δεν πήγαινε στο πολύ, εκεί που ήταν πατημένο και τους έσπρωξε για να προσπεράσει. Και μόλις προσπέρασε έρχεται μία ριπή τον σκότωσε αυτόν, ακούσανε μόνο ένα «ωχ» και σκοτώθηκε. Εάν ήσαν αυτοί μπροστά θα σκοτωνόντουσαν αυτοί.

Και γυρίσανε τώρα όλοι στο χωριό;
Όχι, πήγανε εκεί πέρα στο ορεινό χειρουργείο, κοντά στο Αργυρόκαστρο κάπου ήταν το χειρουργείο και στα Γιάννενα νομίζω του βγάλανε το μάτι, δεν ήξερε όλο αυτό το πρόσωπό του στο μάτι το είχε καλύψει με γάζες και εκεί λέει κάπου βρήκε ένα κομμάτι καθρέπτη και είδε το κενό και τον έπιασε απελπισία από τότε. Μετά ήρθε στα Γιάννενα, από κει στην Ηγουμενίτσα, με καράβι ήρθανε στον Πειραιά και ήταν στο Τζάνειο Νοσοκομείο που ήταν μαιευτήριο τότε το Τζάνειο, τους δώσανε και φοράγανε τα ρούχα από τις λεχώνες με αίματα, με αυτά, αλλά ο κόσμος ήταν ενθουσιασμένος, τους είχε σαν ήρωες.
Αυτά τα μαθαίναμε εμείς μετά από δεκαπέντε, είκοσι μέρες. Σκοτώθηκε ο Χρήστος ο Κολίντζας μετά εκεί τραυματίστηκε και πέθανε στις 29 Δεκεμβρίου του 1940 και ερχόντουσαν τα γράμματα του Χρήστου μετά αφού είχαμε μάθει ότι ήταν σκοτωμένος. Όταν ήρθε το τηλεγράφημα από το Γενικό Επιτελείο ήρθε στον Πρόεδρο. Ο Πρόεδρος, ο παπάς και ο γιατρός του χωριού ξέρανε το μυστικό και εγώ ήμουνα παλικαράκι τότε εκεί πέρα και κατάλαβα ότι κάτι έγινε, και άλλοι, μας το διέρρευσε αυτό και πήγαινε η κουστωδία να το αναγγείλει στην μάνα. Η μάνα είχε δυο παιδιά στο μέτωπο, κατάλαβε αυτή. Μόλις είδε αυτή την παρέα κατάλαβε και άρχισε τις φωνές. «Ποιο είναι», έλεγε, «για ποιο παιδί».

Είχαν έρθει διάβασα στο βιβλίο σας και πολλοί στρατιώτες κρητικοί στο χωριό που γυρνούσανε από το μέτωπο;
Αυτοί ήρθανε μετά.

Δεν γυρνούσανε από την Αλβανία από το μέτωπο;
Από το μέτωπο, ήρθαν όταν έσπασε το μέτωπο.

Και μείνανε μάλιστα έξι μήνες;
Μείνανε έξι μήνες, γιατί θυμάμαι είπαν τα κάλαντα του Αγίου Βασιλείου, και τα Χριστούγεννα μας είπαν τα κάλαντα και εμείς τα λέμε αλλιώς τα κάλαντα στην Αρκαδία και αυτοί οι Κρητικοί τα λένε πιο μελωδικά. Εμείς τους είχαμε και δεν θέλαμε να δουλεύουνε, αυτοί θέλανε όμως να ρθούνε στις γεωργικές δουλειές, αλλά εμείς δεν θέλαμε, εμείς ορίζαμε εκεί πέρα, τι οργάνωση ήταν αυτή, να πηγαίνουμε να λέμε σήμερα θα τους ταΐσει ο τάδε, την άλλη μέρα ο τάδε, την άλλη ο τάδε. Είχε καλό φαΐ ο τάδε, και τους ταΐζαμε.

Πόσοι ήτανε;
Πέντε, έξι, ήτανε. Τους είχαμε σπίτι και μένανε. Κάνα δυο ήσαν τσαγκάρηδες, επισκευάζανε παπούτσια, αλλά δεν θέλαμε να δουλεύουνε. Δεν ξέραμε ότι θα έρθει καιρός για να τα λέμε για ιστορία αυτά για να τα κρατήσουμε, για να δούμε ποιος ήταν από αυτούς, να έχουμε σχέσεις, διότι ήταν τα γεγονότα τέτοια που μας είχανε παρασύρει. Δεν είχες καιρό για τέτοια πράγματα. Αυτοί ήταν οι κρητικοί. Και κάπου βγήκανε ευκαιρία, πήγανε κάτω στην Λακωνία στο Γύθειο και με καΐκι φύγανε, πήγανε στην πατρίδα τους.

Μετά ξανά είχατε επαφή;
Όχι. Αυτό ήτανε ο θάνατος του Χρήστου, μάθαμε και μετά για τον Δρακόπουλο τον Ντίνο ότι σκοτώθηκε. Αλίμονο από τις μανάδες που κλαίγανε. Που κλαίγανε οι μανάδες για τα παιδιά τους.

Η ζωή στο χωριό πως ήτανε;
Άθλια, περνούσαμε. Αυτό ήταν, πήγανε αυτά τα παιδιά να πολεμήσουν γιατί, για τις ψείρες που είχανε, για την φτώχια που είχανε, γιατί; Για την υπόληψή τους πήγανε. Δηλαδή είναι σαν να σου πει ένας σκύψε, θα σε καβαλήσω στην πλάτη και να με πας βόλτα. Όχι ρε, του λες, έστω και αν σε πληρώνει. Αυτό έγινε τότες. Δηλαδή ένας λαός ολόκληρος ξεσηκώθηκε και είπε το ΟΧΙ. Το ΟΧΙ το είπε όμως με 591 μέσα σε αυτούς Αρκάδες νεκρούς, αυτούς που ξέρω δηλαδή και έχω και εδώ όλους τους Αρκάδες τους νεκρούς τα ονόματά τους γραμμένα. Έτσι το είπε το ΟΧΙ, το είπε με αίμα, δεν είπε μία λέξη ΟΧΙ.

Πείτε μου για την ζωή στην Βλαχέρνα στην κατοχή πως ήτανε, εσείς τι κάνατε που ήσασταν.
Ήρθε μετά, είναι κάτι ημερομηνίες που είναι χαραγμένες μέσα στην ψυχή μας, μέσα στην μνήμη μας, όπως είναι στα μάρμαρα οι επιγραφές που έχουν οι πρόγονοί μας. Το βλέπεις ένα παλιομάρμαρο εκεί πέρα και κάτι έχουν γράψει οι Έλληνες επάνω. Έτσι είναι οι ημερομηνίες αυτές. Ας πούμε η 28 Οκτωβρίου 1940, 6 Απριλίου 1941 ήρθανε τα στούκας τα γερμανικά από το βορά μέχρι κάτω τον Ταίναρο να κάνουν ηλεκτροσόκ και ρίχνανε βόμβες κάπου κάπου. Σε μας ρίξανε στον Αγιο Παντελεήμονα δύο βόμβες και στην Παναγίτσα σε ένα χωριό.

Εσείς τα βλέπατε;
Ναι, τα ακούγαμε. Τα είδαμε και τα βλέπαμε τα αεροπλάνα.

Να σας διακόψω λίγο, αυτό να το επαναλάβουμε, γιατί πέρασε με πολύ θόρυβο ένα. Πιείτε λίγο νεράκι και να μας ξαναπείτε.
Στις 6 Απριλίου του 1941 έγινε η επίθεση στο Ρούμπελ. Λέγανε τότες κεραυνοβόλος επίθεση. Λέγανε και στην Γαλλία κεραυνοβόλος έγινε. Και τα συζητάγαμε εμείς τότε, ήμασταν παλικαράκια, κεραυνοβόλος επίθεση. Ότι δεν σταματάει τίποτα, σαν κεραυνός.
Ήρθαν τα αεροπλάνα τα στούκας, περάσανε πάνω από το χωριό προς νότο και μετά γυρίσανε. Γυρνώντας ρίξανε δύο βόμβες στον Άγιο Παντελεήμονα κοντά στο χωριό μας, δηλαδή δύο χιλιόμετρα μακριά, και στην Παναγίτσα. Τρομάξαμε, καταλάβαμε τι θα πει. Ήρθε δηλαδή μύριζε ο πόλεμος μέσα στα σπίτια μας.
Και σε λίγο έσπασε το μέτωπο επάνω, διότι αιμορραγία στην Αλβανία, αιμορραγία στην Βουλγαρία, τι μπορούσε να κρατήσει η Ελλάδα, τι μπορούσε. Κράτησε, εδώ ολόκληρη Γαλλία και κράτησε δεν κράτησε έναν μήνα. Οι άλλες χώρες, Γιουγκοσλαβία ημέρες, ούτε μια εβδομάδα, ούτε μια εβδομάδα. Πολωνία. Εμείς κρατήσαμε, εμείς στην Αλβανία ήτανε η πρώτη συμμαχική νίκη στην Αλβανία. Η πρώτη συμμαχική νίκη, εκεί που όλα τα έσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά. Όλη η Ευρώπη υπόδουλη και η Ελλάδα σήκωσε ανάστημα, σήκωσε το κεφάλι. Αυτό τώρα πώς να σας το πω εγώ, εσείς είστε παιδιά. Να καταλάβετε έβγαινε το σαγόνι του Μουσολίνι και έλεγε ότι καθόσαστε επάνω σε έξι εκατομμύρια λόγχες. Έξι εκατομμύρια είχε λόγχες, εμείς τι είχαμε. Εμείς ντουφέκια, που κάτι φορές δεν πιάνανε. Και όμως αυτό μας έκανε να νομίσουμε, και ήταν σωστό, ότι μπορούμε να νικάμε. Ότι μπορούμε, ας είναι ο άλλος δυνατός, ας είναι, τους νικήσαμε.
Πήγε στην Κρήτη. Στην Κρήτη δεν δίνανε όπλα οι σύμμαχοι. Αν είχε όπλα ο κρητικός λαός δεν θα μπορούσαν να την πάρουν την Κρήτη. Τώρα βέβαια αυτά ας τα λύσουν οι ιστορικοί να τα βρούνε, αλλά εδώ τώρα είναι περασμένα αυτά. Οι Κρητικοί δεν θα αφήνανε, ενώ ήσαν άοπλοι με τι πολεμήσανε. Τους βλέπουμε με τσεκούρια, με κλαδευτήρια, τους αλεξιπτωτιστές. Αλλά δεν δίνανε οι σύμμαχοι, σύμμαχοι σε εισαγωγικά, δεν δίνανε όπλα. Σου λέει γιατί να οπλιστεί αυτός ο λαός. Αυτοί δίνανε τα όπλα, τα όπλα είναι χρήμα. Δίνανε τα όπλα σε αυτούς που θα ήσαν εξασφαλισμένοι χωροφύλακές τους ή υποτελείς τους. Δεν τα δίνανε σε ελεύθερους ανθρώπους τα όπλα.

Θέλω να γυρίσουμε λίγο στο χωριό, θέλουμε τα δικά σας τα βιώματα προσωπικά εκεί που είστε 17 με 18 χρονών και μου είχατε πει ότι ήσασταν τσοπάνης τότε;
Ναι. Ο παππούς μου, ο πατέρας μου, ο μπάρμπας μου, όλοι μας είχαμε γίδια και πρόβατα, με αυτά ζούσαμε. Και είχαμε μία έκταση την οποίαν είχε αγοράσει ο προπάππος μου και εκεί είχαμε τα στανοτόπια.

Πως ήταν στην διάρκεια της κατοχής, τι κάνατε;
Στο διάστημα της κατοχής εμείς δεν πεινάσαμε, άλλοι στο χωριό πεινάσανε όμως. Όσοι δεν είχαν πρόβατα ή γίδια πεινούσανε. Δεν ήταν βέβαια η πείνα των πόλεων που πεθαίνανε και τους μαζεύανε με το κάρο και τους θάβανε, που δεν είχαν τίποτα να φάνε, έστω λίγα χόρτα βρίσκανε. Εμείς δεν είχαμε λάδι, δεν είχαμε, αλλά είχαμε γάλα, είχαμε τυρί, λίγο κρέας και ψωμί, είχαμε. Μερικά σπίτια δεν είχανε. Όσοι δεν είχανε φροντίσει για αυτά τα πράγματα δυστυχήσανε. Πεθάνανε τέσσερα πέντε παιδιά από φυματίωση. Καλπάζουσα φυματίωση, παιδαρέλια 17, 18 χρονών πεθάνανε. Ένα κορίτσι πέθανε.
Εγώ θα σας πω ένα περιστατικό χαρακτηριστικό ενός γέρου πως κατέρρευσε, ο γερο Γιάννης, τον λέγαμε ο γερο Γιάννης ο ψεύτης, έτσι τον λέγαμε. Είχε φέρει από την Αμερική κάτι παραδάκια και νόμιζε ότι θα μπορέσει να ζήσει με αυτά. Ήρθε η κατοχή πάνε τα παραδάκια. Αναγκάστηκε να πουλήσει κάμποσα χωράφια, ό,τι είχε. Ήταν με την γριά του, την γυναίκα του. Πούλησε κάτι χωράφια, πέρασε λίγο καιρό, μάζευε κάτι στάχυα από δω, από κει, τι να κάνει με στάχυα, μετά άρχισε να πουλάει στο σπίτι του ό,τι ήταν κινητό, τα αμπάρια, τα βαρέλια με το κρασί που έβαζε, τις καρέκλες, μετά πούλαγε τις μισάντρες, τα ταβάνια, τα ξύλινα διαχωρίσματα του σπιτιού, μετά τα κεραμίδια, άφησε μόνο ίσως το παραγώνι που εκεί πέθανε, μόνο εκεί άφησε. Δηλαδή διαλύθηκε το σπίτι. Και θα έμενε το σπίτι αυτό, θα έμενε σημάδι αν δεν ερχότανε μετά η γενική καταστροφή που μας το κάψανε το χωριό όλο και όλα γίνανε το ίδιο.
Ο παππούλης μου που ήτανε των αρχών των παλιών, πίστευε στον Θεό και λοιπά, έλεγε μην παίρνετε βρε από τον ψεύτη τίποτα, μην του παίρνετε κεραμίδια, μην του παίρνετε αυτά, δώστε του ένα κομμάτι ψωμί, αφού τον βλέπετε πάει στον γκρεμό, αφήστε τον πέσει μόνος του μην τον σπρώχνετε, γιατί έτσι θα καταντήσετε και εσείς, έλεγε ο παππούλης μου.

Ποιοι τα αγόραζαν αυτά;
Από το χωριό.

Είχανε λεφτά;
Όχι, είχανε κάτι όμως, όσοι είχανε πρόβατα, γίδια. Αφού τα πούλαγε, έβγαινε αυτός και έλεγε τα πουλάω χωρίς να ζητάει πολλά λεφτά.

Είχε μαυραγορίτες το χωριό;
Όχι. Οι μαυραγορίτες ήταν στις πόλεις. Αυτοί εκμεταλλευόντουσαν ό,τι ήτανε πολύτιμο και δεν τρωγότανε. Όταν είχες δακτυλίδι δεν τρωγότανε, ήταν όμως πολύτιμο και είχε πολλά λεφτά.

Αλλά στο χωριό δεν είχατε;
Όχι, όχι, στο χωριό δεν είχαμε τέτοιο πράγμα.

Θέλω να μου πείτε για τον Νομάρχη τον Βουγιουκλάκη.
Ναι. Ο Νομάρχης ο Βουγιουκλάκης, της Αλίκης ο πατέρας ήταν Νομάρχης στην κατοχή Αρκαδίας, ο Γιάννης ο Βουγιουκλάκης. Εμείς το 1941 το χωριό ολόκληρο είχε σπείρει ένα χωράφι μεγάλο σαράντα στρέμματα περίπου του Αϊ Γιώργη, το είχε σπείρει σιτάρι, για την ακρίβεια σμιγάδι, σιτάρι και κριθάρι μαζί ανακατωμένο και ήρθε το 1941, αυτό το σπείραμε το 1941, το 1942 που το θερίσαμε όλο το χωριό και θα το μοιράζαμε, έτσι νομίζαμε, το είχαμε μέσα στο γραφείο του δημοτικού σχολείου του διευθυντή του γέρο δάσκαλου το γραφείο. Όλο αυτό σωρό μέσα και ετοιμαζόμαστε κάποτε να το μοιράσουμε στις οικογένειες.
Κάποιος όμως, ήταν τότε άνθρωποι οι οποίοι λέγανε το μαρτυρήσανε, έφθασε στο Βουγιουκλάκη και ήρθε ο Βουγιουκλάκης σο χωριό το 1942 στο καφενείο του Καραμπάλα με ύφος και είπε ότι όταν κινδυνεύει το καράβι όλοι πρέπει να προσέχουμε τον καπετάνιο, τα συνηθισμένα αυτά που λένε για καράβια και για καπεταναίους, και να υπακούσουμε στον καπετάνιο, γιατί αν βουλιάξει το καράβι όλοι θα βουλιάξουν. Σωστά πράγματα αυτά. Όλοι όμως ξέραμε γιατί ήρθε ο Βουγιουκλάκης. Ήρθε να πάρει το γέννημα.
Ένας γέρος, έτυχε να τον λένε Κουτσούγερα, ο μπάρμπα Παναγιώτης τότε μιλάγανε οι γέροι, εμείς τα παιδιά είμαστε πιο πίσω. Αυτό έγινε αντιστράφηκε μετά, μετά από την κατοχή και μιλούσαμε περισσότερο τα παιδιά και λιγότερο οι γέροι. Ο γέρος ήταν και θηρίο εκεί πέρα με την στολή του εκεί πέρα, με την ρόμπα του, τα τσαρούχια του. Τι καραβολογάς, κύριε Νομάρχη, τι λέει. Τι καράβια λες. Είναι αυτός ο γέρος που είχε τα δυο παιδιά στο μέτωπο και έλεγε γιατί αφήσατε το μέτωπο και ήρθατε εδώ. Τι καραβολογάς, πού είναι το καράβι. Το καράβι βούλιαξε στην Αλβανία. Γιατί δεν λες ότι ήρθες να πάρεις το γέννημα, δεν βλέπεις εδώ τις γυναίκες ξυπόλητες. Οι γυναίκες ήταν ματσωμένες γιατί λέγαμε τότε ότι οι γυναίκες θα φωνάξουν, οι γυναίκες θα κάνουν την αντίσταση, διότι δεν μπορούσαν να φυλακίσουν γυναίκες, ενώ τον άντρα μπορούσαν να τον πιάσουν να τον δέσουν. Τι καραβολογάς, του λέει.
Του έκοψε την φόρα του Νομάρχη. Οι γυναίκες πήραν θάρρος, τσακίσου από δω, αρχίσανε κάτι γριές χωρίς δόντια ξυπόλητες, όλες οι γυναίκες ήταν ξυπόλητες στο χωριό. Όλες, η μάνα μου, οι θείες μου, η κυρούλα μου, όλοι. Τα παιδιά, δεν τα βλέπεις του λέει τα παιδιά ξυπόλητα, πεινασμένα και μας λες για καράβια, του λέει. Αυτός τα έχασε, άσπρισε, γύρισε φύλλο και λέει «καθίστε φρόνιμα», επί λέξει, «γιατί έχω όλη την δύναμη να σας συντρίψω», επί λέξει.
Εγώ ήμουνα τσοπανάκος δεν ήμουνα εκεί, αλλά το έμαθα αυτό. Έμαθα ακριβώς και αργότερα όταν μιλούσαμε και λέγαμε, θυμάμαι μου έλεγε ένας εξάδελφος μου ράφτης ο Δημήτρης ο Ρούνης, εγώ ήμουνα μπροστά μου λέει, αυτός είχε ραφείο στην Πλατεία Κλαυθμώνος και εκεί που σιδέρωνε, θα σου πω τώρα ακριβώς, μου λέει, τι είπε. Θα στο πω, ναι, το θυμήθηκα μου λέει. Είπε καθίστε ή να μην σας συντρίψω.
Και ένας ξάδελφός μου στρατηγός έφθασε στρατηγός και ζει ακόμα, είναι 95 χρονών ήταν και αυτός μπροστά, τότε ήταν ανθυπολοχαγάκος, και αυτός τα έλεγε και οι άλλοι όσοι ήσαν μπροστά. Όλη την δύναμη είχε να μας συντρίψει.
Την άλλη μέρα ήρθε με τους Ιταλούς τους καραμπινιέρους και με τους χωροφυλάκους ζώσανε το σχολείο και πήρανε το σιτάρι, πάει. Το σπουδαίο, τι σπουδαίο, είναι ότι στέλνει στον πρόεδρο, πρόεδρος ήταν ο Δημοσθένης ο Ρούνης τότε, τους στέλνει ένα χαρτί και του λέει να φέρετε και τα άχυρα για το ιππικό των Ιταλών. Τα άχυρα για το ιππικό των Ιταλών. Αχυρα εμείς δεν είχαμε, δεν μας ενδιέφεραν τα άχυρα και πέσανε διάφοροι μέσα συμπατριώτες μας που τα είχαμε σε ένα καλύβι και τα πήραμε τα άχυρα. Πάνε τα άχυρα. Μετά πηγαίναμε μας παίρνει τον πρόεδρο και τον γραμματέα της Κοινότητας τον Γιώργη τον Κουτσούγερα και τους κλείνουν στο 2^ο Θηλέων φυλακή στην Τρίπολη. Εάν δεν έρθουν τα άχυρα αυτοί θα είναι μέσα.
Και αρχίσαμε να πηγαίνουμε στην Τρίπολη έξι ώρες δρόμο να ξεκινάμε νύχτα, ζώα δεν είχαμε τα ζώα ξέχασα να σας πω αυτό που μου είχε κάνει εντύπωση τότε την επιστράτευση που έγινε μετά τα 120 παιδιά που φύγανε πήρανε και τα ζώα, όλα τα ζώα μουλάρια και άλογα, μόνο φοράδες αφήνανε, δεν παίρνανε στο στρατό. Όλα αυτά ψοφήσανε στην Αλβανία, δεν γύρισε κανένα πίσω. Είχαμε κάτι γαϊδούρια και πηγαίναμε στην Τρίπολη.
Εκεί που πηγαίναμε και αφήναμε τα άχυρα δεν ήταν κανένας να καταγράφει ότι πήγε ο Κουτσούγερας, πήγε η Μαρία και άφησε τόσα άχυρα, πήγε η Λίνα και άφησε άχυρα. Λέμε τι γίνεται εδώ, μέχρι πότε θα κουβαλάμε, αφού δεν γράφουνε. Και μόλις κάναμε διαμαρτυρία στους Ιταλούς δεχτήκαμε τις πρώτες κλωτσιές, «βία», «βία», οι Ιταλοί, που ήταν ο Βουγιουκλάκης Νομάρχης, ο κύριος Νομάρχης.
Για αυτό ήταν τέτοιες οι καταστάσεις που αργότερα όταν τον πιάσανε οι αντάρτες το 1943, που έλεγε η Αλίκη, τέλος πάντων, ότι ο πατέρας μου σκοτώθηκε στον εμφύλιο. Ποιον εμφύλιο, τον σκοτώσανε οι αντάρτες του ΕΛΑΣ, τον πιάσανε και τον σκοτώσανε. Εμείς ευχαριστηθήκαμε τότε, διότι του τα είχαμε μαζεμένα. Είχαμε γέννημα, τώρα αυτό το πράγμα φαίνεται αγριότητα, αλλά έτσι ήτανε, μας το πήρε. Αυτός ήταν ο Βουγιουκλάκης.

Τάγματα Ασφαλείας είχατε;
Όχι. Εμείς στο χωριό μου ούτε πλησίασαν Γερμανούς ή Ιταλούς να κρυφοκουβεντιάσουνε, να, να, τίποτα στην Βλαχέρνα. Στην Βλαχέρνα ήταν ένα χωριό που από εκεί βγήκανε εξήντα αντάρτες στον ΕΛΑΣ, εξήντα περίπου, πενήντα επτά, χώρια εμείς οι άλλοι που είμαστε εφεδρικοί σε εφεδρικές υπηρεσίες και περιστασιακά όπου ήτανε μας δίνανε ένα ντουφέκι και ακολουθούσαμε σαν να είμαστε τραυματιοφορείς ή οτιδήποτε. Ενώ το Λεβίδι είχε ταγματασφαλίτες αρκετούς.

Ήτανε κοντά το χωριό το Λεβίδι;
Έξι χιλιόμετρα είναι το Λεβίδι.

Οπότε γνωρίζανε ποιοι είναι.
Αυτοί ήταν στην Τρίπολη. Αυτοί οι ταγματασφαλίτες ήσαν στην Τρίπολη καλυμμένοι, δεν μπορούσαν να είναι στο Λεβίδι, αλλά ξέρανε πρόσωπα και πράγματα.

Αυτοί παίξανε κάποιο ρόλο στο κάψιμο του χωριού;
Βέβαια. Αυτοί κάψαμε πρώτα το Λεβίδι. Όχι αυτοί, οι Γερμανοί, και αυτοί ήτανε. Αμα δεις στο Λεβίδι ποιανών σπίτια κάψανε, γιατί δεν τα κάψανε όλα, κάψαμε 180 σπίτια, καίγανε τα εχθρικά τους σπίτια, δεν καίγανε τα συγγενικά τους. Που ξέρανε οι Γερμανοί να κάψουν εκείνο και να μην κάψουν το άλλο. Στις 30 Απριλίου του 1944 κάψανε 180 σπίτια στο Λεβίδι, εκεί ήταν ταγματασφαλίτες. Και όταν κάψανε το δικό μας χωριό ασφαλώς θα ήσαν εκεί, αλλά..

Πως στρατολογηθήκατε, πως μπήκατε στο ΕΑΜ και πως ήσασταν εφεδρικός στο ΕΛΑΣ.
Ναι. Ο ΕΛΑΣ ήτανε η περίπτωση στρατού που δεν χρειαζότανε να σου έρθει που υποδουλωθήκαμε. Τότε χρειαζότανε να ακούσεις κάποια φωνή να σου δώσει θάρρος. Ποιος όμως είχε θάρρος να δώσει στους άλλους. Η πατρίδα σκλαβωμένη και υποταγμένη σε δυνάμεις υπέρτατες, οι οποίες μέχρι το 1945 απειλούσανε και αν βρίσκανε την βόμβα οι Γερμανοί να κατακτήσουν όλο τον κόσμο. Ποιος μπορούσε να τολμήσει αυτό το πράγμα, κανένας δεν μπορούσε.
Έλα μου όμως που έρχεται ο Σολωμός ο εθνικός μας ποιητής και λέει: «Το κάθε τι να χάσεις, την χαρά, τα πλούτη, τα βασίλεια, όλα να τα χάσεις τίποτα δεν είναι αν η ψυχή μείνει στητή και ολόρθη». Τίποτα δεν είναι, το λέει ο Σολωμός. «Θωρεί αυτή όλα τα χαλάσματα, η ψυχή, και τα χαλάσματα αγάλια αγάλια ανθίζουν, ανθίζουν ως και τον τάφο». Αυτό λέει ο Σολωμός.

Πως μπήκατε εκεί;
Ναι, θα σας πω. Ήρθανε κάτι παιδιά νέοι, διότι δεν φάνηκε κανένας πολιτικός από τα αστικά κόμματα, κανέναν δεν είδα εγώ να μας δώσει οδηγίες, να μας πει τι να κάνουμε σε αυτή την δύσκολη εποχή, γιατί αυτοί ξέρανε μόνο όταν είναι τα πράγματα εντάξει για να φτιάχνουν και να κάθονται στις καρέκλες τους και στις θέσεις τους. Στη δύσκολη εποχή δεν ήρθε κανένας, ήρθαν μόνο κάτι νέοι έχοντας στο μυαλό τους έστω ουτοπία ή όνειρο και είπανε αυτό που έλεγε ο Σολωμός. Ότι να μείνει η ψυχή στητή και ολόρθη.
Αυτοί οι άνθρωποι ήσαν άνθρωποι που είδαμε καθα οδόν και μετά το γράφει η ιστορία ότι ήταν του Κομουνιστικού Κόμματος, και ήταν προς τιμήν τους, του Σοσιαλιστικού Κόμματος του Σβόλου και της ΕΛΝ του Τσιριμόκου, του Αγροτικού Κόμματος, και μεμονωμένες προσωπικότητες. Αυτούς είδαμε εμείς που ήρθανε και μας μιλούσανε ότι αφού υπάρχει η εστία, υπάρχουν δύο εστίες πολέμου και πολεμάνε στο ανατολικό μέτωπο ο κόκκινος στρατός και στην Αφρική οι Αγγλοι και οι Αμερικάνοι, αφού υπάρχουν αυτές οι εστίες να ξεσηκωθούμε και εμείς να βοηθήσουμε, και έγινε, είχε γίνει, που σε εμάς έφθασε αργότερα, αυτές οι συζητήσεις γίνανε και ιδρύθηκε ο ΕΑΜ. Αυτό είναι σύνθετο.

Όχι απαραίτητα ποιος σας επιστράτευσε, αλλά πως έγινε και μπήκατε εκεί;
Να πως έγινε. Ένα παιδί 18 χρονών στην Βυτίνα ο Ματθαίος Πόταγας συγχρόνως σχεδόν, λες και είχαν συνεννοηθεί με το Σάντα και τον Γλέζο που κατεβάσανε την σημαία από την Ακρόπολη, αυτό το παιδί των 18 χρόνων στην Βυτίνα δεν μπορούσε να συμβιβαστεί στην ιδέα ότι η πατρίδα υποδουλώθηκε, ότι θα ζει σκλάβος. Και κατάμονος μόνος χωρίς να είναι οργανωμένος πουθενά, ούτε είχε παρέα, πήρε το πιστόλι του πατέρα του το γέμισε και πήγε στην θέση Κουτρουμπή αφού έμαθε, μαθεύτηκε στην Βυτίνα ότι θα περάσουν οι Γερμανοί, πήγε στην θέση Κουτρουμπή σε ένα βράχο στην στροφή του δρόμου και όρθιος ο Ματθαίος Πόταγας μόλις ήρθαν οι Γερμανοί άδειασε το πιστόλι στα σιδερένια αυτοκίνητα των Γερμανών. Τι να έκανε δηλαδή.
Σταματήσανε οι Γερμανοί, κάνουν μία κυκλική κίνηση, το πιάσανε το παιδί και του λιώσανε το κεφάλι στο σημείο εκείνο που διάλεξε να στήσει την ενέδρα. Αυτό έκανε ο Ματθαίος Πόταγας. Πώς να το εξηγήσεις τώρα αυτό. Πάλι ο Σολωμός λέει για αυτές τις καταστάσεις, γιατί αυτό θα ένοιωσε ο Πόταγας, «Νοιώθω πατρίδα μου για σε στα σπλάχνα χαλασμό», λέει ο Σολωμός που έζησε την επανάσταση του 1821. Ο δε Ρήγας λέει. «Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή», αυτά που μαθαίνουμε μπλα μπλα έχει νόημα. Ο Πόταγας το είχε μέσα του αυτό και σου λέει θα τους ρίξω με το ντουφέκι. Τι θα κάνω; Θα ζήσω εκείνη την στιγμή που λέει ο Ρήγας. «Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή».
Έχουμε λοιπόν εδώ Γλέζο και Σάντα, τον Λάκη τον Σάντα. Στην Βυτίνα τον Πόταγα. Όταν πάτε στην Βυτίνα θα τον δείτε στην πλατεία, σαν κυπαρίσσι είναι το άγαλμά του, άοπλος.

Πείτε μας λίγο για τον εφεδρικό ΕΛΑΣ τι ήταν και πως λειτουργούσε.
Αυτά τα πράγματα ήσαν οι σπινθήρες για να αρχίσει να γίνεται στρατός για τον ΕΛΑΣ. Δεν σου ερχότανε καμία πρόσκληση, δεν σου ερχόταν τίποτα, μοναχός σου ήσουνα, μοναχός αποφάσιζες και με κάποιο φίλο σου αποφάσιζες και έβγαινες στο βουνό. Βγήκανε κάποιοι οι πρώτοι και όχι ότι στρατολογούσανε, αλλά ξέραμε ότι στο βουνό στο Χελμό είναι ο Μίχος ο Σμήναρχος.

Εσείς τι κάνατε, πήγατε;
Όχι στον ΕΛΑΣ δεν πήγα, ήμουνα στο εφεδρικό ΕΛΑΣ και όταν χρειαζότανε πηγαίναμε εμείς σε επιχειρήσεις που ήθελαν να κάνουνε.

Είχατε και ένα ψευδώνυμο;
Όχι εγώ δεν είχα, αυτοί οι μεγάλοι είχανε. Έτσι έγινε ο ΕΛΑΣ χωρίς στρατολογία και έφθασε να γίνει στρατός 90.000 στρατός, εγώ μιλάω όμως για τον.. Δεν θα έπρεπε οι αξιωματικοί τότες, που αυτό ήταν το επάγγελμά τους, να βγούνε αυτοί στο βουνό; Γιατί να είμαι εγώ να με διατάζει εκεί πέρα και να με καθοδηγεί ένας δικηγόρος, ένας δάσκαλος, ένας καθηγητής, και να μην είναι εκείνος που ήταν σπουδαγμένος, τον είχε σπουδάσει η πατρίδα.
Ξέρετε τι έγινε με τους αξιωματικούς; Οι αξιωματικοί τους κάνανε εισπράκτορες της Δεκάτης, ο Τσολάκογλου ο Στρατηγός, ο Πρωθυπουργός. Εξευτελισμός δηλαδή. Εισπράκτορες της Δεκάτης. Μαζεύανε δηλαδή την Δεκάτη από τον κόσμο, την οποίαν Δεκάτη την έπαιρναν η Νομαρχία. Αυτά κάνανε και μετά οι αξιωματικοί τους μαζέψανε γύρω από την Ομόνοια στα ξενοδοχεία στο Μπάγκιον και λοιπά, και τους είχανε εφεδρικούς για αργότερα. Ήταν πια τα σχέδια των Αγγλων. Ο ΕΛΑΣ θέριεψε, μεγάλωσε χωρίς όπλα, δεν είχε όπλα, ψυχή είχε, τα όπλα που είχε ήτανε γερμανικά, ιταλικά, τσέχικα.

Εσείς είχατε όπλα;
Εμείς είχαμε στο σχολείο στο μπουντρούμι κάτω του σχολείου είχαμε καμιά δεκαριά όπλα. Σακαράκες δηλαδή, αλλά νομίζαμε ότι ήτανε, πηγαίναμε τα καθαρίζαμε, ζεσταίναμε, καίγαμε το λάδι.

Τα χρησιμοποιήσατε;
Πως, έγινε μάχη. Δεν έγινε μάχη στο χωριό μας;

Πείτε μου για την μάχη.
Αργότερα. Η μάχη, γινόντουσαν τότε μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών το 1944. Οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις οι οποίες είχαν σκοπό να περιορίσουν τους αντάρτες και να τους διαλύσουνε, όχι να τους διαλύσουν να τους εξαφανίσουν, αλλά να χάσουν την συνοχή τους με το κυνηγητό αυτό, και βγήκανε από την Κορινθία, από την Πάτρα, και από την Τρίπολη μηχανοκίνητες φάλαγγες και πεζοπόρα τμήματα την άνοιξη του 1944. Και κάνανε μία εκκαθάριση της βόρειας Πελοποννήσου και μετά θα γυρίζανε κάτω. Φθάνανε δέκα χιλιόμετρα περίπου κάθε μέρα, φθάσανε στο Λεβίδι.

Δεν γίνεται έτσι. Μέχρι να αρχίσουμε να σας ρωτήσω, ο Χάρβεϊ Κλίφτον ποιος ήτανε. Χάρβεϊ Κλίφτον γράφετε κάπου στο βιβλίο σε ένα περιστατικό.
Αυτός είναι δεν ξέρω. Ο Παπαγεωργίου όμως ο Θανάσης που περιγράφει την μάχη ήταν φίλος μου από το χωριό μου καθηγητής φυσικομαθηματικός ο Θανάσης και τον είχε φίλο και συναγωνιστή.

Ήτανε ψευδώνυμο;
Όχι, το όνομά του. Δεν ξέρω.

Πάμε πάλι στην μάχη της Βλαχέρνας.
Βρισκόμαστε το 1944 την άνοιξη που γίνονται μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, μεγάλες. Φθάνουν οι Γερμανοί στο Λεβίδι και εγκαθίστανται στο Λεβίδι. Πόσοι ήτανε; Ήταν ένα τάγμα ας πούμε, αλλά μέχρι την Τρίπολη ήσαν και άλλες δυνάμεις. Το 1944 είχανε φύγει από τα χωριά οι Γερμανοί, Βυτίνα που είχανε εγκατασταθεί σε διάφορα κεφαλοχώρια και ερχόντουσαν πια σε ένα έδαφος το οποίο ήταν ανταρτοκρατούμενο.
Ήρθαν στο Λεβίδι οι Γερμανοί και ερχόντουσαν με μοτοσικλετιστές πρώτα, οι μοτοσικλετιστές κάνανε ανίχνευση και γυρίζανε πίσω. Οι αντάρτες είδανε τις κινήσεις τους αυτές ότι μικρή δύναμη ανίχνευε μπροστά και ότι αυτοί μπορούσανε να την προσβάλουνε, διότι δεν είχαν οι αντάρτες πολλά πολεμοφόδια για να πολεμήσουν, να καθίσουν και να πολεμήσουν επί ώρες και περιμένανε ευκαιριακά πάντοτε ή με ενέδρα ή κάποια μεμονωμένη μικρή δύναμη, όχι μεγάλη.
Ήρθαν στο χωριό από το βράδυ στις 18 Ιουλίου του 1944 ήρθε μία διμοιρία ανταρτών να στήσει ενέδρα στο χωριό, κάτω δηλαδή στις παρυφές του χωριού κάτω στο δημόσιο δρόμο και να περιμένει τους ποδηλατιστές που θα ερχόντουσαν την άλλη μέρα να τους απασχολήσει. Το χωριό είχε εκκενωθεί. Όλοι είχαμε φύγει στο Μαίναλο, γιατί μέσα στο Μαίναλο είναι το χωριό, όλες οι οικογένειες ήταν μέσα στα φαράγγια του Μαινάλου.
Ήρθαν οι αντάρτες, ήμουνα εκεί και είχαμε το τηλέφωνο, το πιο προχωρημένο τηλέφωνο προς την Τρίπολη της Βλαχέρνας το δικό μας. Εμείς είμαστε νέοι Επονίτες, εφεδρολασίτες, και δίναμε πληροφορίες κάτω. Το δίκτυο ήταν απαρχαιωμένο το τηλεφωνικό. Ανοιγες την γραμμή και ακουγότανε όλα τα χωριά κάτω, όλες όπου είχε τηλέφωνο κανένας.
Θυμάμαι εκείνο το βράδυ ένας γέρος, όχι πολύ γέρος, γιατί τότες ήτανε αυτό το πράγμα να εμποδίσουνε μερικοί θέλανε να εμποδίσουν τους αντάρτες να μην κάνουνε κάτι κοντά στο χωριό, διότι θα είχε αντίποινα. Ο γερο Πέτρος λέει μην κάνετε αυτό το πράγμα εδώ. Ο καπετάνιος της διμοιρίας του λέει, γέρο, άφησέ με, εγώ έχω πάρει διαταγή, θα κάνω ότι μου λέει η διαταγή, εσένα θα ακούσουμε; Τίποτα. Τέλος πάντων δεν μπορούσε να ακούσει ο καπετάνιος.
Πράγματι στήσανε ενέδρα με ένα πολυβόλο με τα ατομικά όπλα αυτών των 25 ανδρών που ήτανε η διμοιρία. Ο καπετάνιος είχε και το πιστόλι του και αν είχε και από δυο τρεις χειροβομβίδες. Το πρωί μόλις φώτισε που ήρθαν οι Γερμανοί οι ποδηλατιστές τους βάλανε κατεβήκανε από τα ποδήλατα και ώσπου να οργανωθούνε και αυτοί πίσω προς το Λεβίδι με κανόνια ή όλμους να βάλλουνε στο σημείο εκείνο της ενέδρας, είναι κοντά το σχολείο εκεί, κανονιές.
Οι αντάρτες βέβαια φύγανε. Οι Γερμανοί ήρθανε, το θεωρούσαν προσβολή το ό,τι οι ληστές, έτσι τους λέγανε, βάλλανε σε στρατιώτες Γερμανούς. Κυκλώσανε το χωριό και επιδοθήκανε να το κάψουν. Είδατε τώρα πρόσφατα τις φωτιές αυτές εδώ στην Πάρνηθα, αυτό είδαμε εμείς στο χωριό μας. Είμαστε πάνω στις ράχες των βουνών και βλέπαμε να καίγεται το χωριό μας. Όλοι οι κόποι, ό,τι για να φτιάξεις ένα σπίτι πόσο θέλεις χρόνια, αιώνες, το φτιάξανε οι παππούδες μας, τα καίγανε. Βλέπαμε τους καπνούς, αρχίσανε από την πάνω μεριά και κατεβαίνανε κάτω δεν αφήσανε τίποτα, ούτε το σχολείο. Και το σχολείο το κάψανε. Ένα γέρο τον σκοτώσανε, τον εκτελέσανε δηλαδή, χαλάσανε σφαίρα για τον γέρο των 80 χρόνων τον γέρο Τρύφωνα τον Κατσούλη, τον σκοτώσανε.

Είχε μείνει κόσμος στο χωριό;
Όχι.

Μόνο οι ανήμποροι;
Μόνο οι ανήμποροι. Ο γέρο Λολώνης άλλος γέρος που ήταν κατάκοιτος κάηκε, βγήκε στο χαγιάτι φαίνεται και πέσανε. Τον είχαν φέρει επάνω σε μία καπότα, κάπα, στο προαύλιο της εκκλησιάς, μόνο η εκκλησιά γλίτωσε. Από τα 186 σπίτια τέσσερα σπίτια μόνο δεν καήκανε, αυτά τους στράβωσε ο καπνός φαίνεται δεν τα είδανε ή δεν είχανε μέσα καύσιμη ύλη, δηλαδή άχυρα, ξύλα αυτά τα σπίτια, αυτά γλιτώσανε, όλα τα άλλα καήκανε. Και για αυτό και με τους σκοτωμένους που είχε το χωριό μου γενικά στην αντίσταση έχει χαρακτηριστεί με Προεδρικό Διάταγμα η Βλαχέρνα μαρτυρικό χωριό.
Αυτό το είδαμε. Για μας τους νέους μπορεί να πει κανείς δεν ήταν τόσο φοβερό αυτό το πράγμα όσο για τους ηλικιωμένους. Οι μεγάλοι τους στοίχισε αυτό, πεθάνανε με αυτόν τον καημό.

Εσείς μετά τι κάνατε το ξανακτίσατε, τι είδατε μετά;
Εμείς τότε για να καταλάβετε δεν ήταν έτσι όπως τώρα οι καταστάσεις, τα παιδιά των 15 χρόνων είχαν μυαλό 20. Αυτά τα 20 χρόνων είχαν μυαλό 25. Δηλαδή μεγαλώσαμε απότομα, έπρεπε να αναλάβουμε τις ευθύνες.
Αυτά γίνανε στις 19 Ιουλίου του 1944 που εξαφανίστηκε το χωριό. Είχανε κατά τον Απρίλη μήνα, είχανε κάψει εφτά σπίτια ανταρτών στο χωριό και σε άλλα χωριά, στην Καμινίτσα, στην Παναγίτσα, είχαν κάψει σπίτια ανταρτών τότε που κάψανε το Λεβίδι. Τα 180 σπίτια του Λεβιδίου, όχι όλα, γιατί το Λεβίδι είχε 500 σπίτια.

Τι κάνατε, γυρίσατε εσείς πίσω στο χωριό;
Εμείς γυρίσαμε στο χωριό, το χωριό βρώμαγε από τα αποκαΐδια, γυρίσαμε την άλλη μέρα. Φύγανε αυτοί, πήγανε προς τα Καλάβρυτα οι Γερμανοί, εμείς γυρίσαμε, είδαμε την φοβερή κατάσταση που ήταν στο χωριό, τίποτα δεν κάναμε. Οι Γερμανοί κάνανε επιχειρήσεις.

Που μείνατε το βράδυ;
Έξω, σαν αγρίμια ήμασταν. Έξω στο βουνό. Όλο το χωριό γυναίκες με μικρά παιδιά, εκεί ήταν το δράμα. Έχω από τα μητρώα, τα μητρώα του χωριού, που καήκανε βέβαια, αλλά τα πήραμε μετά από την Τρίπολη, και τα έχω σημειώσει στο βιβλίο μου. Αναφέρομαι πόσα παιδιά ήσαν από πέντε χρονών και κάτω μέχρι που θέλανε βυζί. Αυτά τα είχανε οι γυναίκες οι μανάδες στην αγκαλιά.

Και τι κάνατε, είχατε φτιάξει κατασκηνώσεις;
Τίποτα, πρόχειρα πράγματα.

Για πόσο καιρό;
Μέχρι που ήρθανε από τις 19 Ιουλίου που κάψανε το χωριό, αλλά και πρωτύτερα το είχαμε εγκαταλείψει το χωριό, πρωτύτερα. Μέχρι τέλος Ιουλίου που φύγανε οι Γερμανοί ήρθανε και σκοτώσανε και από το χωριό μας και από άλλα χωριά. Στις 29 Ιουλίου σκοτώσανε τον πατέρα μου, τον παππού μου, τον πρώτο ξάδελφό μου, τον ειρηνοδίκη του Λεβιδίου και φύγανε, πάνε στο διάολο. Τότε γυρίσαμε, τότες φύγανε δεν ξαναγυρίσανε πάλι στο χωριό και τότε αρχίσαμε να σκεπτόμαστε να διορθώσουμε ή να φτιάξουμε κάτι από καμένα. Αλλά η καταστροφή ήταν μεγάλη λόγω της μεγάλης θερμοκρασίας με το κάψιμο και είχαν καεί και οι πέτρες, είχαν σκάσει. Έπρεπε να φτιάξουμε ασβέστη, να τα κτίσουμε, να γίνουμε κτίστες, να γίνουμε σοβατζήδες. Οι μαστόροι οι πέντε έξι που ήταν στο χωριό φτιάχνανε τα δικά τους σπίτια και ότι εργαλεία είχανε κάνανε τα δικά τους σπίτια και μετά των αδελφών τους. Για μας, εμείς έπρεπε μόνοι μας να κάνουμε όλες τις δουλειές και κάναμε όλες τις δουλειές.
Εγώ ήμουνα τότες 20 χρονών και με άλλα έξι αδέλφια μικρότερα και την μάνα μου χήρα, χήρα 44 χρονών. Τώρα 44 χρονών παντρεύονται. Και έπρεπε να αναλάβω όλες τις ευθύνες. Επειδή είχε σκοτωθεί ο πατέρας μου και ο παππούς μου και ο ξάδελφός μου ερχόντουσαν το βράδυ το απόγευμα ερχόντουσαν οι συγγενείς παρηγοριά με φαγητό, αλλά δεν είχαμε σπίτι, ούτε πιάτα, ούτε τίποτα. Στο αλώνι λοιπόν στρώναμε τραπέζι κάτω.
Μου λέει ένας μπάρμπας μου. Μου λέει «έλα εδώ εσύ, ρε μεγάλε», μεγάλε όχι με την έννοια που λέμε τώρα μεγάλε, μεγαλύτερε, πήγα εκεί μου λέει «άκουσε, τα κλάματα θα τα αφήσουμε για τις γυναίκες τώρα, εσύ θα ανασκουμπωθείς και ότι κάνουν οι άλλοι θα κάνεις να μπορέσεις να φτιάξεις το σπίτι γιατί έρχεται χειμώνας. Τα μικρά παιδιά να είναι στα γίδια και στα πρόβατα και θα τα βοηθάνε οι άλλοι οι μεγάλοι. Τελείωσε, ούτε ο πρώτος είσαι, μου λέει, ούτε ο τελευταίος. Αυτά μου είπε ο μπάρμπας.
Μετά ήρθε η απελευθέρωση τον Οκτώβριο, κανένας μα κανένας δεν ήρθε να μας δει, κανένας. Νομάρχης δεν ήσανε, υπουργοί δεν ήσανε. Ήρθε ο Παπανδρέου, ήρθε από το Σκόμπι το στρατηγό. Δεν ήρθε. Βέβαια δεν είχε η πατρίδα τότε να δώσει τίποτα, τι, δεν είχε. Αλλά συλλυπητήρια δεν είχαν να μας δώσουνε; Ούτε συλλυπητήρια δεν μας δώσανε. Ό,τι φτιάχναμε το φτιάξαμε μόνοι μας.

Κάτι από όλα αυτά που σας κατέστρεψαν οι Γερμανοί;
Η Βλαχέρνα κάηκε βέβαια, έτσι, αλλά είναι σεμνή, υπάρχουν και Καλάβρυτα μπροστά της. Υπάρχουν και Δίστομο, υπάρχει και Χορτιάτης και βλέπουμε τις κινήσεις που κάνουν για αποζημιώσεις. Εμείς κάναμε απλώς αιτήσεις και λέμε ότι έχουμε αυτή, αυτή, καταγραφή δηλαδή των καταστροφών που μας κάνανε οι Γερμανοί. Μας κάψανε τα σπίτια, τα καλύβια, τα μαντριά.

Αλλά δεν έχετε διεκδικήσει;
Όχι τα έχουμε αυτά τα πράγματα τα έχουμε δώσει στο κράτος. Τότε μόνο ο δεσπότης ήρθε ο Αντώνιος, ο Ηλίας Αντώνιος ήρθε στο χωριό τότες. Ο δεσπότης αυτός ήτανε ο μοναδικός, όχι ο μοναδικός, ήτανε και ο Ιωακείμ Κοζάνης που ήταν αντάρτης δεσπότης και ο Αντώνιος, ο Ηλίας Αντώνιος ήρθε στο χωριό μας, ο Ηλίας Αντώνιος να μας δώσει παρηγοριά που είμαστε καμένοι. Ήμουνα εκεί εκείνη την βραδιά, ήτανε συγκινητική εκείνη η βραδιά. σε ένα μουλάρι καβάλα με μαυροσκούφηδες ήρθε και βγήκε στην ωραία πύλη, καμπάνες κτυπούσανε, ο Παπασταμάτης τον προσκύνησε, ήτανε συγκινητικό. Έπεσε κάτω και του φίλησε τα πόδια. Μπήκε μέσα ο δεσπότης στην ωραία πύλη και μίλησε αφού έκανε μία ευχή που κάνουν οι παπάδες μίλησε και λέει, είμαι δίπλα, τα θυμάμαι, γιατί μου κάνανε εντύπωση, σύμφωνα με τους νόμους που θα φτιάξει η πατρίδα μας.
Ο πάτερ Ανυπόμονος είναι από το Αγριδάκι της Γορτυνίας. Από το χωριό μου, φαίνεται το χωριό του. Δεν υπάρχει τίποτα τώρα εκεί χωριό. Αυτός ήταν παιδί ενός που είχε πάρει γυναίκα την δεύτερη γυναίκα από το χωριό μου. Ήταν μητριά του δηλαδή αυτή η γυναίκα από το χωριό μου.
Ο Ανυπόμονος ήταν αρχιμανδρίτης, ηγούμενος ήταν πάνω, τελευταία τώρα ήταν στην μονή Αγάθωνος που είχα πάει και τον είχα επισκεφθεί. Τότε βγήκε στο βουνό. Βγήκε και ήταν στον ουλαμό, τον έφιππο ουλαμό του ’ρη του Βελουχιώτη του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ και είχε το ψευδώνυμο ο Ανυπόμονος.

Ξέρουμε γιατί;
Ναι. Όπως έλεγε γιατί τους λέει, βρε συναγωνιστές, εσείς έχετε όλοι παρατσούκλια ψευδώνυμα, εμένα πότε, τον λέγανε «ο παπάς», «ο παπάς», το είπε μια, δυο, τρεις, τέσσερις φορές, και μετά ένας αντάρτης εκεί που καθόταν πιο πέρα, έλα μωρέ, του λέει, ανυπόμονος είσαι πια του λέει, θα σου βγάλουνε και σένα. Λέει ο ’ρης, Ανυπόμονος. Και τον βγάλανε Ανυπόμονο. Πράγματι έτσι ήτανε και ο χαρακτήρας του.

Αυτός τι έγινε μετά;
Μετά τράβηξε πολλά, πόσα δεν ξέρω. Έγραψα γράμμα στον τωρινό, είχα πάει μαζί με την γυναίκα μου και τον είδαμε στην μονή Αγάθωνος που την ανακαίνισε την έφτιαξε με έναν τρόπο, ενώ είχε ερειπωθεί και όπως γράφω στο βιβλίο μου λες και πέρασε ο Πικιώνης από κει. Διότι έβαλε αρχιτέκτονες και την φτιάξανε την Μονή Αγάθωνος.
Τον κυνηγήσανε, ο δεσπότης τότε λες και τον εξόριζε, τον πήγαινε εκεί, τον πήγαινε αλλού. Όπου πήγαινε έκανε έργο και αυτοί δεν θέλανε να κάνει έργο.

Γιατί είναι και λίγο αντιφατικό παπάς με τους αντάρτες.
Ναι, παπάς, αντάρτες και λοιπά.

Πως τα συνδύαζε;
Τα συνδύαζε, ήτανε και στην φωτογραφία του το λέει. Όταν φορούσα το σταυρό λέει, όταν φορούσα το όπλο, το λέει, το γράφω στο βιβλίο, γιατί το λέει αυτός, το φορούσα το όπλο όπως φορούσα το σταυρό. Γιατί παπάς δεν ήταν ο Παπαφλέσσας; Ο Διάκος δεν ήταν διάκος;

Να σας ρωτήσω κάτι. Πριν από το ολοκαύτωμα και νομίζω να τελειώσουμε με αυτή την ερώτηση, όλο αυτό τον καιρό που ήσασταν εφεδρικός ΕΛΑΣ η ζωή στα χωριά πως κυλούσε μέχρι να πάτε στο Μαίναλο, αφήσατε το χωριό δηλαδή.
Τώρα που έχουν περάσει τόσα χρόνια και εγώ κάτι φορές απορώ. Απορώ πότε βρίσκαμε ευκαιρία και σπέρναμε. Πότε βρίσκαμε ευκαιρία και σκαλίζαμε. Πότε βρίσκαμε ευκαιρία και θερίζαμε. Πότε αλωνίζαμε, γιατί οι επιδρομές των Γερμανών εμείς είμαστε πάνω στο δημόσιο δρόμο ήσανε συνέχεια, η καμπάνα, η μεγάλη η καμπάνα κτύπαγε συνέχεια συναγερμό. Επάνω στο βουνό αγνάντια προς το Λεβίδι το λέμε Τσούμπα, εκεί είχαμε μόνιμο φυλάκιο. Κάθε 24ωρο πήγαινε ήσαν δύο εκεί πέρα και αυτοί βλέπανε το δρόμο προς το Λεβίδι. «Γερμανοί, Γερμανοί». Στο τηλέφωνο ήτανε άλλος τηλεφωνητής και ειδοποιούσε και έφευγε ο κόσμος. Αυτό γινότανε φεύγαμε ερχόμαστε. Είχαμε συνηθίσει αυτό στο να φεύγουμε και να ξαναγυρίζουμε.

Εσείς που είχατε γνωρίσει και τους Ιταλούς και τους Γερμανούς ποιοι ήταν χειρότεροι;
Οι Ιταλοί δεν ήτανε, οι Ιταλοί κλεφτρόνια ήταν εκεί πέρα, έτσι αρπάζανε κατσίκια, πρόβατα, μας σακατεύανε με αυτό το πράγμα, αλλά δεν είχαν αυτή την σκληράδα. Οι Γερμανοί κάνανε τάχα ότι δεν καταδέχονται να πάρουν αρνί ή κατσίκι, αλλά κατεχόντουσαν να σκοτώνουν όμως.

Μάλιστα. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ. Δεν ξέρω εάν θέλετε να προσθέσετε κάτι άλλο εσείς.
Θα δούμε. Για την πείνα είπαμε. Η πείνα επειδή μας τα αρπάξανε όλα, από τρόφιμα δηλαδή αρπάξανε ό,τι βρίσκανε. Ο Γκέιγκ ο υπαρχηγός του Ράιχ είχε μια διαταγή και, για την πείνα που λέμε. Αξίζει τον κόπο να σας την διαβάσω.
Λέει λοιπόν προς τους αρμοστές και διοικητές στις διάφορες περιοχές. Λέει βαρέθηκα να σας ακούω να λέτε ότι στις περιοχές που ήρθε οι άνθρωποι πεθαίνουν από την πείνα. Δεν μου καίγεται καρφί εάν πεθαίνουν. Δεν σας στείλαμε εκεί για να ζήσετε αυτούς τους ανθρώπους, δεν μου καίγεται καρφί αρκεί να μην πεθαίνει κανένας Γερμανός. Σας στείλαμε εκεί για να αρπάζετε ό,τι βρείτε, ό,τι μπορείτε.
Το έχω αυτολεξεί δηλαδή καταχωρήσει εδώ. Το έχω αυτολεξεί και εδώ έχω και κάτι κόψανε χαρτονομίσματα, δεν έχω μάρκα, κόψανε μάρκα ψεύτικα, ούτε υπογραφή δεν βάζανε, και με αυτά αγοράζανε από εμάς τα αγαθά. Αυτά είναι μια δραχμή της κατοχής. Τούτο είναι διακόσια, δύο χιλιάδες, εκατομμύρια. Δηλαδή με τούτο ούτε ένα αυγό δεν έπαιρνες. Αυτά είναι τα λέγαμε ράλικα. Τα λέγαμε ράλικα ή μαρουλόφυλλα, γιατί δεν είχανε καμία αξία.
Και στο τέλος να μην το ξεχάσουμε και αυτό, μας φυλάγανε το Δεκέμβρη. Το Δεκέμβρη μας φυλάγανε. Εμείς ο ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ πολέμησε τίμια, αλλά δεν είχαν πείρα, ούτε ξέρανε από μανούβρες και από τερτίπια, κόλπα που ξέρανε οι παλιοί πολιτικοί και προπαντός οι Εγγλέζοι. Και για αυτό οδηγηθήκαμε σε καταστάσεις να μπλέξουμε. Η γενιά μου υπέφερε.
Βέβαια ήμασταν τυχεροί κατά τούτο, ότι ζήσαμε μία ένδοξη εποχή, με πολλά θύματα όμως, γιατί η Εθνική Αντίσταση έχει δύο πόλους. Έχει ο ένας πόλος είναι η τραγικότητα και οι δύσκολες, οι απερίγραπτες καταστάσεις που ζήσαμε. Και ο άλλος πόλος είναι ο ηρωισμός της γενιάς της δικής μου που αντιμετωπίσαμε αυτή την κατάσταση. Και εσείς να ήσαστε τότε το ίδιο θα κάνατε, δεν θα κάνατε διαφορετικά. Δεν είναι δηλαδή, δεν είναι ημίθεοι εκείνοι οι νέοι, αλλά αναγκαστήκανε από τις συγκυρίες να φερθούνε με αυτόν τον τρόπο.Το τίμημα ήταν βαρύ. Χιλιάδες νεκροί, χιλιάδες. Και στο τέλος έκλεισε όλος ο κύκλος για να αρχίσει βέβαια ο άλλος του εμφυλίου, έκλεισε με την βόμβα. Την βόμβα στην Χιροσίμα για μας την ρίξανε, για όλο τον κόσμο, για να τρομοκρατήσουν τον κόσμο. Διότι η αίγλη του κόκκινου στρατού που έφερε σε πέρας αυτόν τον αγώνα εναντίον του ναζισμού έπρεπε κατά έναν τρόπο να εξουδετερωθεί και διαλέξανε αυτό το πράγμα. Την βόμβα δεν την ρίξανε σε έναν εχθρό οπλισμένο, στον κόσμο την ρίξανε και στην Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι.

Πηγή:
Από την σελίδα «Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα»
www.Arcadians.gr
26 Οκτωβρίου 2008

Χωρίς Σχόλια

ΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ: ντοκιμαντέρ «ΑΠΟ ΠΕΤΡΑ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟ» (παραγωγή 2007)

Κυριακή, 3 Μαΐου, 2020 στις 10:20πμ | Κατηγορία: Ιστορικά | Ν.Δ.Κ.

Πατήστε ΕΔΩ

Το επεισόδιο της σειράς ντοκιμαντέρ «ΑΠΟ ΠΕΤΡΑ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟ» παρουσιάζει το αρχοντικό κεφαλοχώρι της Βορειανατολικής ΑΡΚΑΔΙΑΣ, το ΛΕΒΙΔΙ. Χτισμένο στους πρόποδες του ΜΑΙΝΑΛΟΥ, ανατολικά του ΑΡΤΕΜΙΣΙΟΥ, νοτιανατολικά της ΜΑΝΤΙΝΕΙΑΣ και κοντά στον ΑΡΧΑΙΟ ΟΡΧΟΜΕΝΟ εμφανίζεται στη μυθολογία με τη συμμετοχή των Αρκάδων στον Τρωικό Πόλεμο και αργότερα διαδραματίζει ενεργό ρόλο στην Επανάσταση του 1821. Η γνωριμία ξεκινά από τα μνημεία λαϊκής τέχνης, τους ιερούς ναούς-Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Ναός του Ποσειδώνα, τα μοναστήρια-Μονή της ΚΑΝΔΗΛΑΣ, της Παναγίας της Καταφυγιώτισσας, της Παναγίας της Ελεούσας, ακολουθεί αναφορά στην αρχιτεκτονική τους, τη διακοσμητική τους τέχνη, την ιστορία τους. Η περιήγηση συνεχίζεται με την επίσκεψη στο Αρχαίο Θεάτρου ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ, τις λεπτομέρειες κατασκευής του, τις παραστάσεις που φιλοξένησε. Στη συνέχεια, κάτοικοι της περιοχής περιγράφουν τον τρόπο ζωής τους, τα επαγγέλματα και τις δυσκολίες τους, ενώ ακούγονται παραδοσιακά τραγούδια. Αρκάδες έχουν διαπρέψει σε όλους τους τομείς, σε ΕΛΛΑΔΑ και εξωτερικό και έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό την αγάπη και τη νοσταλγία για την πατρίδα τους. Ιδιαίτερος λόγος γίνεται για το θεοποιημένο βουνό ΜΑΙΝΑΛΟ και τη σπάνια φυσική ομορφιά του. Σε όλη τη διάρκεια του επεισοδίου, προβάλλονται πλάνα της περιοχής, των αξιοθέατων, του καταπράσινου περιβάλλοντος.

Κείμενα – αφήγηση: ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΗΣ Έρευνα: ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΩΣΤΑΚΟΥ Οργάνωση Παραγωγής: ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΚΚΑΣ Τεχνική Επεξεργασία: MEDIA OFFLINE Κάμερα: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΠΑΜΑΡΚΟΥ Μουσική: ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ ΡΕΜΠΟΥΤΣΙΚΑΣ Μοντάζ-Μιξάζ: ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΠΕΣΗ Διεύθυνση Φωτογραφίας: ΑΝΔΡΕΑΣ ΖΑΧΑΡΑΤΟΣ Σενάριο-Σκηνοθεσία: ΗΛΙΑΣ ΙΩΣΗΦΙΔΗΣ

Συμμετέχουν: ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Φιλόλογος-Συγγραφέας, ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΒΟΥΡΙΝΟΣ Δήμαρχος ΛΕΒΙΔΙΟΥ, ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΟΥΤΣΗΣ Μελισσοκόμος, ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΑΛΑΝΗΣ, ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΡΟΚΟΠΟΣ Ιερεύς.

Ευχαριστούμε για την βοήθεια που μας προσέφεραν: Το ΔΗΜΟ ΛΕΒΙΔΙΟΥ, ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΖΑΒΟ Ιερέα, ΒΑΣΙΛΗ ΜΑΚΡΗ, ΔΗΜΗΤΡΗ ΣΑΡΑΝΤΗ, ΠΕΤΡΟ ΤΣΟΥΡΑ.

Χωρίς Σχόλια

Η Μάχη του Λεβιδίου Αποφασιστική μάχη για την ανύψωση του ηθικού των επαναστατημένων Ελλήνων, που δόθηκε στις 14 Απριλίου 1821!!

Τρίτη, 14 Απριλίου, 2020 στις 9:12μμ | Κατηγορία: Ιστορικά | Ν.Δ.Κ.

Αποφασιστική μάχη για την ανύψωση του ηθικού των επαναστατημένων Ελλήνων, που δόθηκε στις 14 Απριλίου 1821 στο Λεβίδι, ένα χωριό που είναι χτισμένο στις ανατολικές πλαγιές του Μαινάλου, 25 χιλιόμετρα βόρεια της Τρίπολης.

Στις αρχές Απριλίου του 1821 είχε σχεδόν επικρατήσει το στρατηγικό σχέδιο του Κολοκοτρώνη, που στόχευε στην κατάληψη της Τριπολιτσάς, του διοικητικού κέντρου του Οθωμανικού Μωριά. Γι’ αυτό, γύρω από την Τριπολιτσά είχαν αρχίσει να δημιουργούνται ελληνικά στρατόπεδα, για να την αποκόψουν από την υπόλοιπη Πελοπόννησο και να καταστήσουν ευκολότερη την άλωσή της. Όμως, με τη θέα των Τούρκων οι στρατολογημένοι Έλληνες το έβαζαν στα πόδια, χωρίς να ρίξουν ούτε μία τουφεκιά, με αποτέλεσμα ένα μετά το άλλο τα στρατόπεδα να διαλύονται. Τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς και ραγιαδισμού είχαν κάνει πολλούς Έλληνες να σκύβουν το κεφάλι, όταν έβλεπαν Τούρκο και να υπομένουν μοιρολατρικά τον αυταρχισμό του. Άλλωστε, όσοι είχαν σηκώσει ανάστημα κατά του δυνάστη συχνά το πλήρωναν με το κεφάλι τους.

Στο Λεβίδι, όμως, όταν ακούσθηκε ότι φθάνει τουρκικός στρατός από την Τριπολιτσά κανείς δεν έφυγε. Ήταν το πρώτο στρατόπεδο που δεν διαλύθηκε στο άκουσμα της είδησης ότι 3.000 πεζοί και ιππείς έχουν εκστρατεύσει εναντίον τους. Το στρατόπεδο του Λεβιδίου είχε συσταθεί από τους Καλαβρυτινούς και τους ντόπιους οπλαρχηγούς Παναγιώτη Αρβάλη και Γεώργιο Μπηλίδα. Ήδη από τις 12 Απριλίου το στρατόπεδο είχε ενισχυθεί με τους οπλαρχηγούς Σωτήριο Χαραλάμπη, Σωτήριο Θεοχαρόπουλο, Νικόλαο Σολιώτη και Αναγνώστη Στριφτόμπολα. Οι Τούρκοι ξεκίνησαν από την Τριπολιτσά με κατεύθυνση το Λεβίδι το βράδυ της 13ης Απριλίου.

Μόλις πληροφορήθηκαν την επικείμενη άφιξη του τουρκικού στρατού συγκεντρώθηκαν στο σπίτι, όπου διέμενε ο καλαβρυτινός Σωτήρης Χαραλάμπης και αποφάσισαν κατά πρώτο να ζητήσουν βοήθεια από τα γειτονικά στρατόπεδα της Αλωνίσταινας και του Κακουρίου και κατά δεύτερο να πιάσουν τις εισόδους του Λεβιδίου, ώστε να εμποδίσουν τους Τούρκους να εισέλθουν στο χωριό. Ο Σωτήρης Χαραλάμπης ταμπουρώθηκε σε μια ράχη κοντά στο Λεβίδι, ενώ πιο κάτω βρέθηκε ο Αναγνώστης Στριφτόμπολας.

Τις πρωινές ώρες της 14ης Απριλίου, όταν κυκλοφόρησε η φήμη ότι το τουρκικό ιππικό πλησιάζει το Λεβίδι, πολλοί άνδρες πανικοβλήθηκαν. Εγκατέλειψαν τις θέσεις τους, παρά τις προσπάθειες των οπλαρχηγών να τους συγκρατήσουν και κατέφυγαν στο βουνό. Τότε ο Στριφτόμπολας με 70 άνδρες αποφάσισε να δώσει τη μάχη μέσα στο χωριό. Οι Τούρκοι όρμησαν με άγριες διαθέσεις κατά των οχυρωμένων Ελλήνων, αλλά αντιμετώπισαν τη σθεναρή αντίστασή τους. Χαρακτηριστικοί είναι οι στίχοι του λαϊκού ποιητή Παναγιώτη Κάλα ή Τσοπανάκου (1789-1825) «… στο Βαλτέτσι στο Λεβίδι / πέφτει αλύπητο λεπίδι…»

Πραγματική μάχη δόθηκε έξω από το σπίτι που βρισκόταν ο Στριφτόμπολας. Εκεί έπεσαν οι περισσότεροι Τούρκοι, αλλά και ο ηρωικός οπλαρχηγός από τα Καλάβρυτα. Εν τω μεταξύ, είχαν αρχίσει να καταφθάνουν οι ενισχύσεις από τα διπλανά στρατόπεδα υπό τους Δημήτριο Πλαπούτα, Ηλία Τσαλαφατίνο, Νικόλαο Πετμεζά, Σταύρο Δημητρακόπουλο και Ασημάκη Σκαλτσά. Τότε, οι αμυνόμενοι βγήκαν από τα σπίτια και όρμησαν κατά των Τούρκων, που πανικόβλητοι εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης, αφήνοντας πίσω τους πολλούς νεκρούς. Η νίκη των Ελλήνων στο Λεβίδι αποτέλεσε το σημαντικότερο ως τότε γεγονός του Αγώνα. Οι ραγιάδες έβλεπαν πλέον ότι οι Τούρκοι δεν ήταν ανίκητοι!

Πηγή: www.sansimera.gr

Χωρίς Σχόλια